Vakantietijd is leestijd. En zo las ik in de kerstvakantie in één adem het boek De Griekse oudheid in vijftig levens van de Britse classicus David Stuttard uit. In dit boek lees je over de levens van de vijftig grootste Griekse leiders in de periode 600 voor Christus tot 100 na Christus. Hoewel de Griekse cultuur in de periode allerlei fasen kende van opgaan, blinken en verzinken eindigt de suprematie van Rome niet met een treurzang. Zelfs toen de Grieken werden onderworpen door de Romeinen, leefde hun beschaving door, grootser dan ooit, en toekomstbestendig!
In het boek De Griekse oudheid in vijftig levens kom je een bonte mix tegen van filosofen, generaals, koningen, wetenschappers en zelfs kunstschilders. Zoals dat ging in de oudheid kregen deze leiders in hun leven meerdere rollen toebedeeld. Een tragedie-schrijver was ook militair, soms zelfs generaal. Zo marcheerde de grote schrijver Aeschylus in 490 naar Marathon om de strijd aan te gaan met de Perzen. Waarbij trouwens de arm van zijn broer werd afgehouwen. En die andere grote schrijver, Sophocles, waarvan onlangs bij Uitgeverij Klement een prachtige vertaling van Antigone verscheen, werd in 442 één van Athenes tien Hellanotimai (‘Griekse penningmeesters’). Het jaar erop vergezelde hij krijgsheer Pericles op zijn veldtocht tegen Samos. Juist deze strijd tegen Samos kan Sophocles hebben geïnspireerd tot het schrijven van Antigone.
David Stuttard deelde zijn boek De Griekse oudheid in vijftig levens in negen hoofdstukken in. Het eerste hoofdstuk zet in met Hesiodus en Homerus en het begin van de geschiedschrijving. In de daarop volgende zeven hoofdstukken marcheren de grootste der Grieken aan je voorbij. Te beginnen met de tirannen. Bekende en minder bekende namen als Pisistratus, Pythagoras en Hippias worden aan je voorgesteld. Allemaal mannen, op één na: Sappho, afkomstig van Lesbos. Zij ging als lyrisch dichteres de geschiedenis in, voelde zich aangetrokken tot vrouwen en aan haar hebben we de term ‘lesbisch’ te danken.
In die eerste eeuwen had Griekenland slechts één externe vijand: de Perzen. Sterker nog, Griekenland was lange tijd onderdeel van van Perzische rijk. Het waren bekende militaire leiders als Leonidas en Themistocles die de Perzen versloegen en Griekenland bevrijdden. Overigens moet daarbij worden aangetekend dat de Grieken onderling ook heel wat hebben afgevochten. Regio’s, steden en eilanden als Macedonië, Athene, Sparta, Samos en Lesbos voerden onderling hevige gevechten. Iedereen joeg voortdurend zijn eigen belang na en dat ging slechts zelden gepaard zonder strijd. Eén Macedoniër moet natuurlijk worden genoemd: Alexander de Grote. Het stuk van de wereld dat hij veroverde was enorm en niemand na hem heeft dat tot nu toe geëvenaard.
Wereldrijken komen, en ze gaan. En dat geldt ook voor Griekenland. Met de opkomst van Rome en zijn strak georganiseerde legioenen, dolven de Grieken het onderspit. Maar hun beschaving bloeide na de val van Griekenland als nooit te voren. De Romeinen wisten de schatten van Griekenland te waarderen, brachten er veel van over naar hun thuisland en incorporeerden de Griekse kunsten in de beschaving van het edele Rome.
Eén Griekse denker wil ik nog met name noemen: Epicurus. Hij stichtte op Lesbos een eigen school en verzamelde er tal van volgelingen. ‘Vrij zijn van angst,’ was het ultieme doel van deze filosoof met een nogal kort lontje. En dat kan worden bereikt door het naleven van zijn vier leerstellingen: 1) we hoeven niet bang te zijn voor de goden, omdat deze leven in sublieme kalmte (het kan hen niets schelen wat de mens doet) 2) we hoeven niet bang te zijn voor de dood, want de atomen waar we uit zijn opgebouwd vallen uiteen als we doodgaan. Er blijft dus niets van ons over. 3) wie niet streeft naar overdaad, beschikt over de eerste levensbehoeften en dan komt het geluk vanzelf en 4) het lijden is goed te verdragen, aangezien niets eeuwig duurt en de pijn kan worden verminderd door na te denken over geluk.
Zo, ik heb me in het boek De Griekse oudheid in vijftig levens heerlijk ondergedompeld in die fascinerende eeuwen uit de oudheid. Eeuwen die voor de Europese beschaving van eminent belang blijken. Vooral ook heel interessante eeuwen, want niet alleen werd de ene (stads)oorlog na de andere gevoerd en werd de ene held na de andere held geboren, ook kwamen in die periode de grootste der filosofen op. Socrates, Plato en Aristoteles (wiens grootse werk Metafysica binnenkort geheel vertaald in het Nederlands beschikbaar is) heb ik nog niet eens genoemd. Nu dan toch, want hoe zou ik hen onvermeld kunnen laten?
Wil je kennis maken met de grootste der Grieken, het belang van hun doen en laten, de listen, scherpzinnigheid en het militaire vernuft dat zij in de strijd gooiden en de omstandigheden die hen groot maakten, lees dan De Griekse oudheid in vijftig levens van David Stuttard. Schrijven kan de man als de beste. Natuurlijk, af en toe kom je een Grieks woord tegen, maar de teksten zijn heel toegankelijk geschreven. Je kunt De Griekse oudheid in vijftig levens van voor naar achteren lezen, het boek is chronologisch opgebouwd. Maar wil je liever een beetje kriskras lezen, ook dat kan. Elk hoofdstuk gewijd aan een beroemde Griek, staat op zichzelf.
O ja, nog even over het nawoord. Het lijkt erop dat David Stuttard suggereert dat de Griekse beschaving niet alleen is gesublimeerd in de Romeinse beschaving, maar ook in het christendom. Niets minder dan de bekering van Saulus (daarna geheten: Paulus) wordt beschreven in de taal van een van de grote Griekse tragedies, geschreven voor niemand minder dan Euripides. De centrale Bijbeltekst zou rechtstreeks verwijzen naar de tragedie Bacchanten door de zin aan te halen: ‘Het is hard voor u, met de hielen tegen de prikkels te slaan’. En zo, besluit Stuttard ‘stapte de Griekse wereld gracieus door de spiegel naar een getransformeerde toekomst.’
Laat ik ook niet vergeten de prachtige afbeeldingen de vermelden die je in heel het boek aantreft. Plus de handige tijdlijn, de verklarende woordenlijst en het overzicht van wie is wie. En dit alles ook nog eens afgerond met een zeer uitgebreid register. Dit is een uitgave om door een ringetje te halen.
Jammer dat van David Stuttard niet meer in het Nederlands is vertaald, want hij heeft veel meer interessante boeken over de oudheid geschreven. Zie je niet op tegen het lezen van een Engelstalig boek, bekijk dan hier het overzicht van alle boeken van David Stuttard.
De Griekse oudheid in vijftig levens / David Stuttard / Omniboek / paperback