Slim en eenvoudig vogels herkennen voor iedereen, staat met grote letters op de voorzijde van De gewiekste vogelgids. En: zoek op kleur, gedrag, vorm en leefgebied. De kortste samenvatting van hoe deze vogelgids werkt. Het idee erachter is dat je een vogel niet alleen aan de veren herkent. Wanneer je in het bos een bruine vogel tegen een boom op ziet kruipen, dan zal dat niet snel een ooievaar of grutto zijn. Want a) ooievaar en grutto leven niet in het bos en b) ze kruipen geen van beide tegen een boom op. De vogel is bruin, en daarmee valt ook de boomklever af, want die is blauwgrijs van boven. Welke soort is het nu?

Je maakt verschillende stappen

Kortom: je ziet een vogel en je wilt hem herkennen. Met De gewiekste vogelgids in handen gaat dat als volgt:

Stap 1: Je onderzoekt welke kleur overweegt. Is dat de kleur bruin zoals bij onze ‘boomvogel’, dan zoek je in het eerste deel de bruine vogels op. Ik blader de zwart-witte vogels voorbij en kom uit bij de bruine of bijna geheel bruine kleine vogels. Is het een vogel die dichtbij huis voorkomt of zie je hem alleen in natuurgebieden? Mijn vogel staat er nog niet tussen. Ik blader door en laat de middelgrote en grote bruine vogels achter me. Dan komt de pagina met bruin-witte vogels en daar zie ik de vogel die ik in beeld heb: de boomkruiper. Missie geslaagd.

Anders dan andere vogelgidsen biedt De gewiekste vogelgids nog een paar andere sleutels (of ‘stappen’ zo je wilt) om de vogels te herkennen. Zo kun je in de gids ook zoeken op gedrag. In het deel over Gedrag vind je vogels die in de lucht naar vogels zoeken, vogels die zangvluchten maken, die met de staart trillen of in het water duiken. En dus ook een groep vogels die langs boomstammen schuift. Daar zie ik de boomkruiper tussen de spechten staan. Ook in dit deel van de gids dus een snelle match.

En zo kun je ook zoeken op de vorm van de vogel. Je ziet in het deel Vorm eerst de uilen en dan de roofvogels en koekoek. Dan stuit ik op een verzameling ‘vogels met een bijzondere snavel’. Die heeft mijn vogel wel, de snavel is namelijk kromgebogen. Daar zie ik de boomkruiper weer staan. Ook hier een match dus. En dan kun je nog een vierde stap maken door het vierde deel te bekijken: dat van het Leefgebied waar je de vogel ziet.

Daarvoor hoef ik dit keer niet ver te bladeren. De eerste verzameling vogels in het deel Leefgebied is namelijk vogels in tuin of bos. En daar zie ik de boomkruiper opnieuw tussen staan.

Zoals je ondertussen wel hebt ontdekt, kom je vrijwel alle vogels op vier verschillende plekken tegen. In elk deel moeten alle soorten immers staan. Dat resulteert in een kloeke gids met een dikte van maar liefst 400 pagina’s waarin ongeveer 300 vogelsoorten worden beschreven en afgebeeld. Dat is echt voldoende voor de Lage Landen, kan ik je verzekeren.

Soms kom je een soort echter maar in één deel tegen. De wintertaling bijvoorbeeld staat alleen in het deel Vorm. Het kan dan wat complex zijn om hem te vinden, want in welk deel begin je met zoeken? Gelukkig zie ik wel mannetje en vrouwtje wintertaling afgebeeld staan. Die twee verschillen namelijk nogal behoorlijk qua uiterlijk. Hoewel, tijdens de ruiperiode lijken mannetjeseenden plots wel heel sterk op de vrouwtjes. Die tussenkleden staan er niet in, maar dat zal voor de doelgroep van beginnende vogelaars geen probleem zijn.

Over de tekeningen gesproken. Die zijn werkelijk onovertroffen. De stijl van Elwin van der Kolk waardeer ik zeer. De gewiekste vogelgids is dan ook een vogelgids waarin de vogels zijn getekend en niet afgebeeld met foto’s. Illustraties hebben vrijwel altijd mijn sterke voorkeur. Van der Kolk is één van de beste en meest bekende illustratoren van vogelboeken in ons land.

Ook een heel aardig element is dat de ruimte in deze vogelgids van kaft tot kaft is benut. Zelfs op de schutbladen (de binnenzijden van voor- en achterzijde) vind je handige tips voor het kijken van vogels. Geen bladzijde wordt onbenut gelaten.

Grootmeester in beschrijvingen

De omschrijvingen van de vogels zijn heel toegankelijk. Hier blijkt Nico de Haan een grootmeester die je wijst op de details. Hij weet uiterlijk, gedrag en geluid zo te beschrijven dat iedereen het snapt. Het oog van de meester… Wie vogels wil leren kijken, moet de omschrijvingen zeker lezen. Die moedigen je aan om goed naar vogels te kijken. Ik kan ook mensen die vogelexcursies geven aanraden om de teksten te lezen. Zo leer je nog exacter te formuleren waar je je gasten op moet wijzen of hoe je het geluid van de vogels kunt omschrijven.

Ik heb De gewiekste vogelgids tijdens een paar vogeltochten in de praktijk gebracht. Ik merkte dat ik in het begin heel veel ging bladeren. Gelukkig staan aan het begin van elk deel een overzicht van de groepen vogels. Dat maakt het zoeken al een stuk eenvoudiger. En de verschillende delen hebben een eigen kleur en die kleur zie je ook aan de buitenzijde van het boek. Al snel bladerde ik dan ook een stuk minder mede omdat ik me ging toeleggen op één bepaalde invalshoek. Het is in veel gevallen namelijk niet nodig om op alle vier de ‘stappen’ het antwoord te vinden. Zoek je op kleur, dan heb je vaak al heel snel een match, zoals in mijn voorbeeld met de boomkruiper. Had ik echter gezocht op gedrag, vorm en leefgebied, dan had ik de boomkruiper ook snel gevonden. Kies bewust voor een bepaald deel, zoek daar net zolang tot je een match hebt en bepaal dan de soort. Kun je om welke reden dan ook de vogel niet vinden of twijfel je nog, dan snel door naar een ander deel.

Het meest geschikt voor …

Voor wie deze vogelgids heeft meest geschikt is? Ik denk voor de beginnende en minder gevorderde vogelaar. De omschrijvingen zijn toegankelijk en bijzonder leerzaam voor wie nog niet beschikt over veel ervaring met vogels kijken. De indeling werkt als een eenvoudige determinatiesleutel. En heb je je weg eenmaal gevonden in de gids, dan heb je meestal aan één deel voldoende.

Kortom, De gewiekste vogelgids is een kloeke gids waar de beginnende vogelaar heel veel van kan leren. In het tijdschrift van Vogelbescherming Nederland zegt Nico de Haan: ‘De gids is vooral een visueel avontuur; de tekst is ondersteunend en moet vooral geen onnodige ballast zijn.’ En daar ben ik het helemaal mee eens.

De gewiekste vogelgids / Nico de Haan & Elwin van der Kolk / Kosmos Uitgevers / als paperback en e-book