Recensie: De geschiedenis van de Joden Deel 1: De woorden vinden 1000 v.C. tot 1492, Simon Schama

Simon Schama is een bekende historicus die ook nog eens een meesterlijke pen heeft. Dezulken brengen de geschiedenis tot leven en dat kun je zeker zeggen van het boek De geschiedenis van de Joden Deel 1: De woorden vinden 1000 v.C. tot 1492. Dit is het eerste deel van een tweeluik over de geschiedenis van de joden. Nadat ik het uit had keek ik reikhalzend uit naar het volgende deel, maar ik heb geen flauw idee wanneer dat zal verschijnen.

In 2013 zond de BCC een documentaireserie uit over de geschiedenis van de joden. Simon Schama schreef er dit boek bij. Waar beelden vaak maar een heel beperkt overzicht geven, daar kan een historicus in een boek ingaan op ogenschijnlijk onbenullige details. Details die het verhaal echter vlees en bloed geven, en daardoor levendig, rijk, menselijk.

In den beginne, zo luidt de eerste zin in De geschiedenis van de Joden Deel 1. Het doet denken aan de eerste zin van Genesis. In den beginne schiep God de hemel en de aarde. Maar Simon Schama zet niet in met de Verhevene, maar gewoon laag bij de grond, op aarde, bij een vader en moeder die zich zorgen maken om hun zoon. Ze leefden in 475 voor Christus en hun zoon is gelegerd in Elephantine, een eiland in de Nijl, waar hij als huursoldaat is gelegerd. Zijn ouders sturen hem een brief die een paar duizend jaar later werd gevonden in een kleipot vol papyri. Daar begint de geschiedenis van de joden. Daar verzamelde zich het volk van JHWH, op een kluitje op een knotsvormig eilandje in de Nijl. Geen paradijs van lotuseters misschien, maar alles bij elkaar lang geen slechte plek.

Wat ik het mooie vind aan De geschiedenis van de Joden Deel 1: De woorden vinden 1000 v.C. tot 1492 is dat Simon Schama vrijwel altijd schrijft vanuit het perspectief van mensen die echt hebben geleefd. De payri van Elephantine werpen een prachtig inkijkje in het leven van de joden zo ongeveer 500 jaar voor Christus. Met soms verrassende ontdekkingen. Zo blijkt dat sommige vrouwen zich zelfstandig manifesteerden en succesvol waren als zakenvrouw. Ze namen het initiatief tot echtscheiding en sommige waren zo succesvol dat ze een stuk grond op Elephantine combineerden met een akker honderden kilometers verderop. Waar ze ook nog eens een tweede echtgenoot onderhielden. Ik wil maar zeggen: vrouwen zijn lang niet altijd in de geschiedenis ondergeschikt geweest aan de man.

Simon Schama weet zijn boeiende verhaal (575 pagina’s dik. prachtig gebonden met stofomslag) te construeren rond één kernwoord: strijd. De strijd om het bestaan. De strijd om te overleven. Egyptenaren, Perzen, Romeinen, christenen, Spanjaarden en Portugezen, altijd en overal waren de joden verzekerd van strijd. De vroege christenen beschouwden de joden als de moordenaars van Jezus en dat stigma achtervolgde de joden tot het einde van het tijdperk dat Simon Schama beschrijft: tot 1492. Het was met name de kerkvader Johannes Chrysostomus die in de vierde eeuw na Christus de joden neerzette als samenzwerende kinderrovers en moordenaars van God. Een stigma dat de joden zou blijven achtervolgen en waardoor ze zeer hebben geleden. En dat terwijl de verhoudingen tussen christenen en joden aanvankelijk helemaal niet gespannen waren. Joden en christenen woonden elkaars diensten bij, er was kortom uitwisseling tussen de aanhangers van de twee religies. Christelijke leiders waren beducht voor de concurrentie van de joden en toen christenen bovenaan de maatschappelijke ladder verschenen, grepen ze hun kans.

Strijd. De verhalen van Simon Schama doen soms zeer aan je hoofd. Te meer daar hij put uit historisch materiaal. Het betreft levende mensen die op enig moment het leven lieten. Door natuurlijke oorzaken, maar veel vaker vanwege vijandelijk handelen door christenen en vreemde mogendheden. Ik beschouw het boek De geschiedenis van de Joden Deel 1: De woorden vinden 1000 v.C. tot 1492 daarom als een gouden spelt met een venijnig weerhaakje. De verhalen blijven steken, haken en schrijnen. Verhalen die op weergaloze wijze zijn geschreven en aan elkaar geregen. Een groots werk dat ik al een tijdje terug heb gelezen na een lovende recensie in dagblad Trouw.

Laat het tweede deel van de geschiedenis van de joden maar komen. Ik zal tot de eersten behoren die het zullen aanschaffen.

De geschiedenis van de Joden Deel 1: De woorden vinden 1000 v.C. tot 1492 / Simon Schama / Atlas Contact / als hardcover en e-boek

Verwelkom nieuw leven in jouw tuin dit broedseizoen!