Het berust op op toeval: binnen een week een recensie van nog een boek over de intelligentie van vogels. De bekende Amerikaanse auteur Jennifer Ackerman beschrijft in haar nieuwe boek De genialiteit van vogels hoe verbluffend intelligent vogels zijn. Wat blijkt: een aantal vogels is inderdaad zeer intelligent, waar vele andere soorten nog steeds ontzettend dom zijn. Maar dat is helemaal afhankelijk van je definitie van ‘intelligentie’.

Het ene uiterste was lange tijd een gangbaar idee onder wetenschappers: dat vogels dom zijn. Reptielen met vleugels, zoiets. Maar talloze experimenten en onderzoeken tonen het tegendeel aan. Er bestaat een vogelsoort die een klassieke puzzel kan oplossen in bijna hetzelfde tempo als een vijfjarig kind. Er zijn vogels die kunnen tellen, die eigen werktuigen kunnen maken, zich het verleden kunnen herinneren en vooruit kunnen denken. In tegenstelling tot veel anderen boeken over het vogelbrein beperkt Jennifer Ackerman zich niet tot de befaamde wipsnavelkraai en papegaai. In De genialiteit van vogels kom je tal van vogelsoorten tegen, van kanoet tot spotlijster, van huismus tot prieelvogel en de klassieke duif die toch zo dom niet is als het lijkt.

In De genialiteit van vogels tot mijn verrassing ook Nederlandse inbreng. Johan Bolhuis, neurobioloog aan de Universiteit van Utrecht, vergelijkt vogelzang met menselijke spraak en taal. ‘Heel veel aspecten van de menselijke spraakverwerving komen overeen met de manier waarop zangvogels hun zang verwerven.’ En nog een opvallende uitspraak: ‘Bij de mensapen bestaat zo’n equivalent helemaal niet.’

Een heel interessant hoofdstuk in De genialiteit van vogels vind ik het zevende: Kaart en kompas. Veel vogels beschikken over een verbluffend navigatievermogen. Neem nu ‘mijn’ paarse strandloper die elk jaar de reis maakt van Spitsbergen naar Hoek van Holland. Al voor het zevende jaar strijkt hij op hetzelfde rotsblok neer op de pier van Hoek. Jennifer Ackerman neemt de witkruingors als voorbeeld. Het brein van dit zangvogeltje uit Amerika is niet groter dan een pinda. Deze vogeltjes wegen niet meer dan 30 gram. En toch kunnen ze ver buiten bekend terrein feilloos de weg terug vinden. Het navigeervermogen is een van de grote wonderen van het vogelbrein, schrijft Ackerman terecht.

En dan blijkt zowaar zelfs de domme duif te beschikken over een meesterbrein. De voorhersenen van een duif bevatten slechts half zoveel neuronen als een kraaiachtige. In vrijwel alle opzichten zijn duiven notoire slonzen. En toch: duiven kunnen tellen, begrijpen de rekenkunde van winst en verlies en kunnen abstracte regels over getallen leren. ‘Sterker nog, duiven zijn beter dan de meeste mensen (en zelfs beter dan sommige wiskundigen) in het oplossen van bepaalde statistische dilemma’s – het ‘driedeurenprobleem’ bijvoorbeeld, dat in het Engels het ‘Monty Hall Dilemma’ wordt genoemd.’ Dit dilemma komt hier op neer: drie deuren, en achter één deur ligt de hoofdprijs. De deelnemer kiest een deur en die wordt geopend waarop de spelleider vervolgens een van de nog gesloten deuren opent. Achter deze deur ligt nooit de hoofdprijs. De deelnemer mag nu kiezen: bij zijn oorspronkelijke keuze blijven of kiezen voor de andere, nog gesloten deur. Ik ga nu niet al te ver uitweiden, maar hier komt het neer op kansberekening. En duiven blijken over optimale vermogens te beschikken om bij deze opgave empirische kansberekeningen toe te passen.

In De genialiteit van vogels gaat Jennifer Ackerman op zoek naar de Willie Wortels onder de vogels, vogels met sociale bekwaamheden, naar vocale virtuozen, hoogbegaafde ‘navigators’ en vogels die beschikken over geniale aanpassingsvermogens. Ackerman bezoekt talloze plekken waar onderzoek naar vogels wordt verricht, eilanden waar slimme vogels samenleven met domme en gaat in gesprek met wetenschappers die de uitzonderlijke talenten van vogels aan het licht brengen.

De genialiteit van vogels is een prettig leesbaar populair-wetenschappelijk boek. Het bevat geen plaatjes zoals Vogelbrein dat ik eerder deze week besprak. Wat ik vooral zo prettig vind aan dit boek is dat er zoveel uiteenlopende vogelsoorten aan je worden voorgesteld. Jennifer Ackerman beperkt zich dus niet tot het uitgekauwde rijtje slimme vogels en dat is erg verfrissend. En dan ook nog eens voorzien van een uitgebreid overzicht van noten en een handig register.

Lees De genialiteit van vogels en leer anders kijken naar de vogels in je omgeving.

De genialiteit van vogels / Jennifer Ackerman / Prometheus / als hardcover en als e-book