Nuri, voorbestemd om de stoffenzaak van zijn vader over te nemen, trotseerde zijn voorbestemming. Bijenhouder werd hij, bij zijn neef Mustafa, een samenwerking vol geluk, bijen en bloemen. Het leven in Aleppo was goed. Tot de donkere wolken samenpakken. Zo verdwijnt Firas, de zoon van Mustafa om pas weer in het mortuarium op te duiken. Zijn vader had zoiets al verwacht en was alvast in het mortuarium aan de slag gegaan. Nuri bracht de dode jongen binnen en Mustafa schrijft voor de laatste keer de naam van een dode, met erbij:

Naam: Mijn prachtige zoon.
Doodsoorzaak: Deze kapotte wereld.

Dat is de druppel en Mustafa en zijn vrouw slaan op de vlucht. Nuri, Afra en hun zoon Sami blijven, maar niet veel langer. Hoewel, Sami blijft ook achter in Syrië, ook hij komt om door het oorlogsgeweld. Nuri en Afra laten zich door een mensensmokkelaar Syrië uit smokkelen. Een gevaarvolle tocht vol ontberingen staat hen te wachten. Wat je dan al weet is dat de ogen van Afra dode vensters zijn. ‘Ze kan er niet door naar buiten kijken, en niemand anders kan erdoor naar binnen kijken.’

Syrië, Turkije, Griekenland en Engeland. Het spoor dat het echtpaar Ibrahim volgt. En overal hetzelfde: de uitzichtloze situatie, de strijd met de bureaucratie, met helpers met twee gezichten, met het eigen lijf, met de zwarte herinneringen waarvoor ze op de vlucht zijn. En overal die andere vluchtelingen, met elk hun eigen trauma’s. De gedachten van Nuri verspringen voortdurend. Van het asielzoekerscentrum in Engeland gaat het terug naar Istanbul, naar een Grieks eiland, naar Athene, naar de bijen in Syrië om dan weer terug te keren naar Engeland. De auteur weeft de flashbacks op een goede manier door elkaar. Dat geeft het verhaal vaart en maakt het soms verwarrend, naar de toestand van Nuri die verward is en zichzelf soms om de gekste plekken terug vindt. En altijd en overal wordt Nuri vergezelt met de mysterieuze Mohammed met zijn ravenzwarte haar en ogen, een jochie dat zich aan hem vastklampt, maar dat ergens in Griekenland verdwijnt. De knikker is het enige tastbare dat van het ventje rest.

De bijen, ja natuurlijk, de bijen. Ze kwamen om in de fik van de vandalen. Maar bijen blijven altijd zoemen, produceren immer hun zoete honing. En vliegen ze in Syrië niet meer, dan wel elders op de wereld, in Engeland bijvoorbeeld. Nuri klampt zich aan de bijen vast, hij droomt van de insecten, hij droomt van een bestaan in Engeland met zijn neef Mustafa die daar asiel heeft gekregen en er een klein bestaan met bijenkasten aan het opbouwen is. Maar vanuit Istanbul, Leros en Athene belandt je als Syrische vluchteling niet zomaar in Engeland. Dat kost je niet alleen je rugzak vol geld…

Nee, vrolijk stemmend is De bijenhouder van Aleppo niet. Het laat zien wat er van je overblijft zodra je gelukkige bestaan door oorlogsgeweld wordt weggevaagd. Het toont hoe je instincten vanaf dat moment beheerst worden door het redden van het vege lijf. En dat gaat diep, heel diep. Geld blijkt dan een wel heel belangrijke factor, plus geluk, heel veel geluk. Het geluk van de juiste ontmoetingen. En het geluk dat je de meest barre verblijfplaatsen weet te overleven. Want wat gebeurt er wanneer de smokkelboot op volle zee volstroomt met water? Juist, de mannen gaan overboord en moeten zich in het volslagen duister boven water zien te houden. Of wanneer je verblijfplaats is gereserveerd voor gezinnen met kinderen? Inderdaad, dan wordt je in park gehuisvest, met de hemel als je dak.

Volslagen duister, dat is het leven van al die vluchtelingen waarvan het bestaan in scherven ligt. Het is de andere kant van het bestaan, waarvan wij in het westen zo weinig weten. Een enkele keer bereikt een schrijnende foto ons netvlies. De gevolgen van ontwrichting en verwoesting samengebald in één beeld. De bijenhouder van Aleppo vertelt je het uitgebreide levensverhaal van mensen op de vlucht. Je moet het lezen, en je blijft het lezen. Hoe verloopt de reis die Nuri en Afra ondernemen en wat zijn de ontberingen die zij moeten meemaken? En vooral: wat doen die ontberingen met hen?

Is er dan helemaal geen hoop? Dat gelukkig nog wel, maar meer dan sprankjes zijn het niet. Zolang er bijen zijn, is er hoop. Dat vind ik de mooie stijlfiguur in deze roman. En zolang er mensen zijn die klaar staan om de vluchtelingen te helpen, is er ook hoop. Hoewel niet elke helper even nobele bedoelingen blijkt te hebben. Het helpen van (lees: het verdienen aan) afhankelijke vluchtelingen gaat dikwijls gepaard met het misbruiken van deze statenlozen. Maar gelukkig, ook in Engeland zijn er bijen, en bloemen, en zijn neef, en vrijwilligers die zich ontfermen over Nuri en Afra. Een nieuw bestaan lonkt, maar dan ben je wel op de allerlaatste bladzijde belandt…

Conclusie

De bijenhouder van Aleppo opent je ogen voor het leven van vluchtelingen uit oorlogsgebieden. Het is een aangrijpende roman over een razend actueel thema. En met veel vaart geschreven. Eigenlijk zou iedereen deze roman moeten lezen.

De bijenhouder van Aleppo / Christy Lefteri / Uitgeverij Mozaïek / als paperback, e-book en als luisterboek

PS.
Inmiddels verscheen van Christy Lefteri een tweede roman, Zangvogels. Ook al zo’n en geëngageerde roman waarin migranten in het Middellands Zeegebied een stem krijgen.