Recensie: De Biesbosch. Na zes eeuwen, land van het (weer) levende water, Frank Saris en Jan van der Straaten

De Biesbosch inspireerde al veel schrijvers en uitgevers tot het uitbrengen van een boek. Nu heb ik een kloek boek in handen dat de geschiedenis van dit unieke zoetwatergetijdegebied op indrukwekkende wijze beschrijft en in beeld brengt: De Biesbosch. Na zes eeuwen, land van het (weer) levende water door Frank Saris en Jan van der Straaten (en anderen). Het is een reis door de tijd waarin allerlei facetten de revue passeren. Wie ook maar iets met de Biesbosch heeft, die zal zijn hart ophalen in dit boek. En heel belangrijk: duidelijk is wel dat de Biesbosch een cruciale rol speelde en nog altijd speelt in het waterbeheer en voor de biodiversiteit in ons land.

In de eerste hoofdstukken komen foto’s van elanden en kroeskoppelikanen voorbij, dieren die ooit in de Biesbosch hebben geleefd, evenals bruine beren, oerrunderen, wilde katten en otters. In de Steentijd en IJzertijd bevolken de eerste mensen de streken rond de Biesbosch. De Romeinen ontdekken Nederland. Maar de ‘echte’ geschiedenis van de Biesbosch begint rond het jaar 1000 na Christus. Holland ontstond, steden als Vlaardingen en Dordrecht werden gesticht. Er wordt land ontgonnen, steeds meer land zelfs. De Hoeken en de Kabeljauwen raken slaags met elkaar. Dordrecht behoort de ene keer bij de Hoeken en de andere keer bij de Kabeljauwen. Er wordt zout gewonnen, maar de zoutwinning leidt tot dijkdoorbraken en wordt gestaakt. We zijn dan in de veertiende eeuw. En dan leidt allerlei rampspoed in de vijftiende eeuw naar de reeks Sint-Elisabethsvloeden (1421-1424). Ca. 40.000 hectare land verandert in een uitgestrekte binnenzee.

Een sprong in de tijd: het jaar 1900. Het landschap van de Biesbosch wordt bepaald door struikvormige grienden. Trekvissen als zalm, elft en fint zijn nog overvloedig aanwezig, en er wordt nog fanatiek op gevist, maar dat zal niet lang meer duren vanwege toenemende watervervuiling. Honderdduizenden eenden, ganzen, reigers, lepelaars, aalscholvers en andere watervogels komen in het gebied voor. En dat betekent dat er in de Biesbosch fluks wordt gejaagd op eenden. Ik zie een foto van Jan Reuser, kooiker van de Hofmansplaat, die de vangpijp inspecteert op de aanwezigheid van eenden. Pas in 2002 stopt de eendenjacht in deze eendenkooi, lees ik. Rietsnijden, de griendcultuur, landbouw en zeker ook de visserij waren de belangrijkste economische activiteiten.

recensie De Biesbosch. Na zes eeuwen, land van het weer levende water

Vreemd genoeg komt uitgerekend tijdens de Tweede Wereldoorlog meer oog voor de natuurwaarden van de Biesbosch. Ook in dit boek worden bekende namen als Tom Lebret, Cees J. Verhey en Wim G. van der Kloet genoemd. Dit zijn de pioniers die de eerste aantekeningen over de biodiversiteit in de Biesbosch maken en doorgeven aan landelijk opererende personen. Het is aan een onderduiker, Ies Zonneveld, te danken dat grote delen van de Biesbosch worden gespaard voor omvorming tot landbouwgebied. Hij brengt een deel van de oorlogsjaren door in de Biesbosch en ontdekt de bijzondere natuurlijke rijkdommen van de Biesbosch. Hij weet verwoesting van grote delen van de Biesbosch na de oorlog te voorkomen. Zonneveld zal later promoveren op een studie over de Biesbosch. In 1958 doet Staatsbosbeheer haar eerste aankoop. Met ere moet Staatsbosbeheer-medewerker Wil Thijsen worden genoemd die ervoor koos om in 1962 een doorgebroken dijk niet te herstellen. Een lustoord met grote aantallen vogels ontstond. Dit was de eerste keer dat er binnen Staatsbosbeheer aan echte natuurontwikkeling werd gedaan.

En zo gaan de auteurs vele hoofdstukken lang in op allerhande politieke, maatschappelijke en economische ontwikkelingen die het aanzien van de Biesbosch hebben bepaald en nog altijd bepalen. De auteurs staan stil bij de jaren waarin ernstige vervuiling zijn sporen trok in het gebied. Maar ze besteden natuurlijk ook aandacht aan de stichting van Nationaal Park de Biesbosch, aan Ruimte voor de rivier, aan diersoorten die hun (her)intrede doen: bever, zeearend en visarend. En ze denken na over de toekomst, waarin de Biesbosch wel eens een cruciale rol kan spelen in het omgaan met de gevolgen het veranderende klimaat. Een robuust en uitgestrekt estuarium kan wel wel eens van levensbelang zijn voor de rest van de Lage Landen…

Wie zijn hart wil ophalen aan de geschiedenis en de toekomst van de Biesbosch, aan alle factoren die een rol speelden en spelen bij de inrichting van het gebied, die moet het overzichtswerk De Biesbosch. Na zes eeuwen, land van het (weer) levende water zeker lezen. De geschiedenis van de Biesbosch is de geschiedenis van Nederland in het klein. En, heel belangrijk: je leert begrijpen waarom waterbeheer en verstandige omgang met de natuur en de elementen van levensbelang zijn in ons land. Gaat het in de Biesbosch fout, dan houden miljoenen mensen hun voeten niet meer droog. Een kloek boek dat uren lees- en kijkplezier oplevert.

De Biesbosch. Na zes eeuwen, land van het (weer) levende water / Frank Saris en Jan van der Straaten (e.a.) / Pictures Publishers / als hardcover

Verwelkom nieuw leven in jouw tuin dit broedseizoen!