Dansen als de meeuwen is één van de essays in het gelijknamige boek van Tijs Goldschmidt, evolutiebioloog, schrijver en winnaar van de P.C. Hooft-prijs 2023. Nooit eerder las ik een boek van hem, en nu dus meteen een wel héél kloek boek met essays en brieven van zijn hand. Bij zo’n uitgave denk ik meestal: waar gaat het over? En dat dacht ik dus ook toen ik dit boek in handen had. Ga je echter lezen, dan blijf je lezen. De essays en brieven zijn niet alleen inhoudelijk interessant, het zijn ook nog eens literaire hoogstandjes.
Vanuit het raam van zijn kamer heeft Tijs Goldschmidt uitzicht op het ouderlijk huis van bioloog Dick Hillenius (1927-1987). Zijn naam kom je nog wel vaker tegen in Dansen als de meeuwen. Ik kom er in dit eerste essay meteen goed in als Goldschmidt Hillenius’ ideeën over haremvorming memoreert, ook al beweert Hillenius nogal wat onzin over haremvorming. Hillenius dacht namelijk dat haremvorming vooral voorkomt bij de rijken, omdat de rijken nauwelijks nog onderhavig zijn aan natuurlijke selectie. Een rijke man kon dus maar beter nageslacht bij meerdere vrouwen verwekken om genetische verbrokkeling te voorkomen, degeneratie om het anders uit te drukken. ‘Alsof een arme man, in gebieden waar harem wordt gehouden, niet ook meer vrouwen zou willen bezitten als hij de macht daartoe had,’ voegt Goldschmidt er veelbetekenend aan toe. ‘Hogere flauwekul,’ maar wel mooie flauwekul om op te reflecteren, zou ik zeggen. En natuurlijk een voorbeeld van hoe evolutiebiologen voor elk menselijk gedrag, hoe eigenaardig ook, een evolutionaire oorsprong menen te moeten bedenken. Dat laatste is trouwens mijn bespiegeling.
Minstens zou leuk is het korte verhaal over de rotskruiper die enkele jaren na Hillenius’s dood langs de betonnen gevel van de Vrije Universiteit kroop. Of het essay waaraan de titel van het boek is ontleend: Dansen als de meeuwen. Dit essay gaat over Niko Tinbergen (1907-1988) en diens verblijf op Groenland. Ik leer ervan. Waarom kijken mannetje en vrouwtje kokmeeuw van elkaar weg nadat ze elkaar hebben begroet? Tinbergen zag het: het is een verzoeningsgebaar.
[artikel gaat verder onder de afbeelding]

De brief aan Claire Weeda, gedateerd 7 februari 2004, is ook juweel. Onderwerp: komt bij dieren in het wild homoseksualiteit voor? En kunnen dieren, in dit geval chimpansees, een homoseksuele identiteit hebben? Uitmondend in de fraaie zin: ‘Het zijn vaak mensen die niet naar dieren kijken die menen dat dieren niet kunnen denken.’
Of de brief aan Jacob Fokkema waarin de franjepoten die op Groenland broeden, zich hebben ontwikkeld tot ‘eilegmachines’. De vrouwtjes uiteraard. Die deponeren hun eieren in verschillende nesten waarop de mannetjes gedwee broeden. Hoe laten die mannetjes zich zo gek krijgen om dat te doen, terwijl het bij het overgrote deel van de vogelsoorten de vrouwtjes zijn die opdraaien voor de zorg voor het broed? Vermoedelijk heeft het te maken met het extreem korte broedseizoen op Groenland. Weer wat geleerd.
Dan een uitstapje naar Congo waar Goldschmidt op de oever van een meer zit en plots een snorkel boven water ziet komen met daaraan vast een Japanner. Die had enkele uren op ongeveer acht meter diepte uren liggen kijken naar cichliden (vissen) met een bijzonder broedsysteem. Toen hij de Japanse bioloog vroeg of hij niet bang was voor krokodillen en nijlpaarden, zei hij lachend dat hij er niet aan dacht. ‘Het blijven kamikazepiloten van wie het werk dus twee keer zo snel opschoot als het onze. Ik begreep eindelijk waarom.’ Dit zijn zinnen waar ik enorm van kan genieten. Veelbetekenend, met een milde vorm van ironie.
En tot slot, om aan te tonen hoe rijk het boek Dansen met de meeuwen is, het laatste essay over Doen alsof je doet alsof. Nu komt Johan Huizinga tevoorschijn met zijn befaamde boek Homo ludens, de spelende mens, waarin de Huizinga laat zien dat menselijke cultuur in werkelijk al zijn facetten wortelt in het spel. Het mondt uit op een slotakkoord met een beschouwing over Ajacieden die na hun overlijden hun as niet zomaar verstrooien in een urnenveld, maar een nabestaande verzoeken om met die as de naam van een bewonderd voetballer in de lucht te schrijven voordat de as neerdwarrelt. De menselijke cultuur is inderdaad een spel, en om de biologische componenten in dat spel te ontdekken, moet je om te beginnen goed kijken naar het spelen van verschillende diersoorten, inclusief mensen.
Uitgebreide registers en kleurkaternen maken dit boek helemaal tot een juweel.
Conclusie
De zinnen in Dansen als de meeuwen dansen op elke bladzijde. Ik heb dit boek met ontzettend veel plezier gelezen. Soms vroeg ik me aan het begin van een hoofdstuk af waarom ik het essay moest lezen, bijvoorbeeld wanneer ik de titel De andere linkerkant tegenkwam, maar was ik eenmaal aan het essay begonnen, dan bleef ik lezen tot de laatste punt het essay besloot. En dat is maar goed ook, want toen kwam ik opeens de schubbenschraper tegen. Nooit eerder van gehoord en nog nooit gezien.
Ongedachte ontdekkingen dus, in een parelende schrijfstijl. Het wordt tijd dat ik meer van Tijs Goldschmidt ga lezen!
Dansen als de meeuwen / Tijs Goldschmidt / Uitgeverij Van Oorschot / als hardcover en als e-book
Duurzame producten voor de vogels in je tuin Het hele jaar rond de vogels in je tuin welkom heten. En zeker in de herfst en de winter! Met verantwoorde producten zoals vogelvoer en nestkasten om in te schuilen. Op Vivara.nl vind je een uitgebreid aanbod aan betrouwbare natuurproducten voor in de tuin. |