Er is al veel geschreven over de winnaar van de Libris Literatuurprijs 2021. En dat mag ook, want Cliënt E. Busken, een roman van Jeroen Brouwers, was en is een regelrechte bestseller. Tijdens mijn vakantie heb ik het verhaal over de oude man die tegen zijn zin in een verzorgingshuis zit, in één ruk uitgelezen. Het was voor mij een kennismaking met het werk van Jeroen Brouwers, maar het smaakt absoluut naar meer. De wervelende, stokkende, stotende en onaffe en soms zelfs notoir onsamenhangende zinnen brengen het verval van de ouderdom subliem onder woorden.
Cliënt E. Busken blijkt een oude man in verval. Zijn vermolmde gedachten zijn soms zo absurd dat ik tijdens het lezen me regelmatig afvroeg wat voor figuur de heer Busken in gezonde toestand moest zijn geweest. Geen enkele gedachte levert een betrouwbaar beeld op, dus ik kwam er niet achter. Geestesdwarrelingen, noemt de hoofdpersoon het ergens. Hij schijnt gevallen te zijn, op zijn achterhoofd en met in zijn hand een fles drank die hij al zover had leeggedronken dat hij niet meer in frisse staat was op het moment dat hij ter aarde ging. Zich concentreren lukt sindsdien niet meer. Nu zit hij vastgesnoerd in een rolstoel, en in een psychiatrische inrichting. Zeer tegen zijn in, dat is denk ik het enige dat helder is in deze roman. Hij besloot om geen woord meer te spreken en daarin slaagt hij wonderwel. En ondertussen levert hij commentaar op een stoet van mensen die als twinkelende sterretjes nu en dan even opflikkeren en dan weer uitdoven. Dat resulteert in herinneringen als: ‘Oom Jan van tante Marie wilde iedere dag spruitjes. Dit heeft te maken met haar glazen oog.’ En even later een briljante gedachte: ‘Als men zonder strak omkaderd denkpatroon de dingen maar laat flakkeren, heeft ten slotte niets nog met iets te maken. Daar wijd ik nogal eens gedachten aan.’ De meest betrouwbare zin in de hele roman, vermoed ik, want ik ontkom niet aan de indruk dat de heer Busken zichzelf hier op treffende wijze omschrijft.
… En zo denkt Busken opeens aan zijn moeder, terwijl hij nooit aan zijn moeder denkt die al decennia dood is. Het is zuster Morton met haar dragonderstem en plastic kontje in de broek die zijn moeder doet opflakkeren en van wie hij eerst dacht dat zij een knappe jonge man was. Maar toen hij hem of haar bij het raam zag staan, ging er een schok door hem heen en wende hij zijn ogen meteen van Moniek af. Met vervolgens een hilarische uitwijding over het begrip genderneutraal.
Het verval in onze hoofdpersoon wordt luister bijgezet door zijn voortdurende zoektocht naar een nicotinespriet. Hij heeft er nog een paar, en de wijze waarom hij zelfs die gouden kleinoden verliest is zo clownesk dat ik niet anders kon doen dan uitbarsten in een luide bulderende lach. Daar gaat je laatste verzetje, kwijnende, poepende, mopperende en verbeten meneer Busken. Maar niet alvorens hij uitgebreid heeft zitten broeden op een verdwijnplan uit het verschrikkelijke oord waarin men hem heeft vastgezet. Men onderschat hem schromelijk. Hij, een begenadigd schrijver, bezig aan een allesomvattend levenswerk, een wereldfilosofisch werk met schema’s en over de duizend voetnoten. Hij die nooit iets vergeet waardoor zijn brein zo vol is. ‘Er zou door een kraantje nu en dan iets overbodigs uit moeten wegstromen, maar wat is overbodig in een zo machtig brein als het mijne.’ Medecliënt Mieneke Kalckrander volgt hem ondertussen met de ijver van een verliefde puber. En gelukkig schort het Cliënt E. Busken niet aan schromelijke zelfoverschatting. Nu genoot hij als cryptozoöloog, hoewel omstreden, wereldfaam. Dan verwelkomt de rector magnificus van de universiteit van Bogota hem met de titel Excellentissimo. Hij laat zijn gedachten flakkeren en houdt zich doof en vindt het gek dat iedereen zo tegen hem schreeuwt. Piet Mondriaan heeft hij gekend en zelfs koningin Beatrix was voor hem geen onbekende. Zie hier tot welke hoogte hij is gestegen!
Hij wordt buiten op het terrein gezet. Mieke Kalckbrander herinnert hem aan de barbecue die aanstonds begint. Maar even later: ‘Vandaag moet een bijzondere dag zijn, dat is aan alles te merken, is dit echter een hedenvandaag of een vandaag van gisteren of vorige week of moet misschien dit vandaag verderop in het snoer der data nog aanbreken, ik bevind me terzijde van tijdbesef sedert ik hier in gijzeling wordt gehouden.’ Je zou bij het lezen van dit soort zitten haast zeker zijn van de briljante geest die in Cliënt E. Busken schuilgaat. Maar gelukkig volgt dan meteen uitwijding over hoe je aan broekdragende vrouwen kunt zien dat het vrouwen zijn. Ik bedoel, de briljante geest verraadt zich meestal met zijn opmerkzaamheid voor de alledaagse dingen.
De geest van Cliënt E. Busken dooft uit. Zoveel is wel duidelijk. Maar niet zonder tegenstrubbelen. Zijn troebele gedachten klampen zich vast een vierletterige woorden, aan jonge vrouwen die ook mannen kunnen zijn, aan een puntenslijper die door één van de leidinggevenden is gestolen en aan Mieneke Kalckbrander waarmee hij een haat-liefdeverhouding heeft. De zinnen breken, brokkelen af en eindigen in wartaal. ‘Rook kolkt rond in mijn denkruimte, mijn gedachten verdampen in rook, ikzelf ben rook en wat was mijn langzamerhand goddank wel voorbije leven anders dan rook, de schaduw van rook.‘
De druppel die het vuur en daarmee de rook van zijn sigaret uitdooft maakt hem rouwig opstandig doodmoe. Jazeker, het staat aanstonds te gebeuren, het nadert. Je snapt wel wat.
Een taalfeest, zo typeer ik deze roman. Lang geleden dat ik zo onder de indruk was van wat een schrijver met taal vermag. Maar dat dit soort verval mij nog lang bespaard mag blijven.
Cliënt E. Busken / Jeroen Brouwer / Atlas Contact / als hardcover en als e-book
De beste verrekijker van dit moment
De Vortex Diamandback HD 10x42 is vernieuwd. Wat mij bij het testen opviel was het stoere uiterlijk, de heerlijke handligging en het heldere beeld. De vormgeving vind ik uitgekiend. Ik ben heel enthousiast over deze verrekijker en dus is dit voor mij hét instapmodel voor beginnende vogelaars en 'gewone' natuurliefhebbers. | |
Door Roots Magazine verkozen tot beste verrekijker in deze prijsklasse. | |
Nikon is voor mij een merk waar ik niet direct aan denk als ik aan verrekijkers denk. Maar test ik een Nikon verrekijker dan valt me altijd op hoe contrastrijk en helder de beelden zijn. En dat geldt ook voor het vernieuwde model Nikon Prostaff P7 8x42. | |
GPO is één van de meest populaire merken van dit moment. De makers hebben hun sporen verdiend in de wereld van de verrekijkers. In het middensegment is dit een heel gunstig geprijsde verrekijker die en rustig en haarscherp beeld levert. | |
Nikon is voor mij een merk waar ik niet direct aan denk als ik aan verrekijkers denk. Maar test ik een Nikon verrekijker dan valt me altijd op hoe contrastrijk en helder de beelden zijn. Door het relatief lage gewicht biedt deze verrekijker ook nog eens een hoog gebruikscomfort. | |
De verrekijkers van Zeiss staan garant voor kwaliteit. In het middensegment tot € 600 is dit één van de topkijkers. Deze verrekijker levert een hoog gebruikscomfort. | |
GPO is één van de meest populaire merken van dit moment. De makers hebben hun sporen verdiend in de wereld van de verrekijkers. De GPO Passion HD 10x42 is in deze prijsklasse het meest betaalbare model. Het beeld is natuurgetrouw, contrastrijk en superhelder. Een aantrekkelijke prijs-kwaliteitverhouding in deze prijsklasse. | |
De verrekijkers van Leica staan heel hoog aangeschreven onder vogelaars. De modellen zijn robuust en stoer. Deze verrekijker is voorzien van hoogwaardige technologie en biedt een haarscherp beeld. | |
Scherp en helder beeld van rand tot rand. Dit is een echte topkijker van het gerenommeerde Amerikaanse merk Vortex. Deze kijker heet een extreem breed beeld en ligt heerlijk in de hand. | |
Dé nieuwe reeks topkijkers van Swarovski. Levert nóg meer kijkgemak, helderheid, lichtheid, contrast en stabiliteit op. En met een gezichtsveld van 159 meter is dit model onovertroffen. De ab-so-lu-te topkijker van dit moment! | |
Na de NL Pure hét topmodel van Swarovski. Nog altijd een revolutionair model dat garant staat voor levenslang fabuleuze kijkervaringen. En nu ook nog eens behoorlijk in prijs verlaagd! | |
Hét topmodel van Zeiss dat niet alleen een fantastisch beeld oplevert, maar ook nog eens heerlijk in de hand ligt, weet ik uit ervaring. En het gezichtsveld van 148 meter is ook absoluut top. Een geweldige verrekijker! |