Wekenlang lag dit indrukwekkende boek op de stapel zonder dat ik er een blik in sloeg. Nu ik het open, heb ik daar ontzettend veel spijt van. Het boek Borealis van fotograaf Jeroen Toirkens en correspondent Jelle Brandt Cortius is het grootse resultaat van acht reizen naar de meest noordelijke bossen van de wereld. Ze bezochten onherbergzame gebieden. Gingen in gesprek met bewoners. En peilden hoe het meest uitgestrekte bosgebied ter wereld er voor staat. Welkom in het boreale bos!
Een nieuw perspectief, een nieuw begrip. Kijk naar de wereldbol op één van de eerste pagina’s. Het boreale bos ligt als een groene ketting rond de Noordpool. Het strekt zich uit van Schotland, Scandinavië, Rusland, Japan, Canada en Alaska. Dit is één uitgestrekt biotoop verdeeld over meerdere continenten. Deze continenten hebben meer gemeen dan ik hiervoor dacht. Voor de wereld als geheel is deze zone trouwens van levensbelang. Kijk je naar de opslag van koolstof (CO2) dan slaat het boreale bos stukken meer CO2 op dan de tropische bossen rond de evenaar. De taiga, zo staan de borale bossen ook wel bekend.
Het borale bos bestaat hoofdzakelijk uit spar, den en berk en lariksen in het Hoge Noorden. Klimaatverandering eist echter zijn tol. Aan de zuidgrens melden de eerste loofbomen zich, die normaal gesproken niet kunnen overleven in het land van koude nachten, winterse duisternis en arme grond.
Het borale bos is van eminent belang voor de wereld. De bossen, veengronden en moerassen in deze zone slaan een onmetelijke hoeveelheid CO2 op.
Maar de zone staat onder druk. Vrijwel overal eist de opwarming van de aarde zijn tol. In de boreale zone speelt de opwarming zich namelijk versneld af. Door het smelten van ijs en sneeuw weerkaatst er minder zonlicht waardoor de warmte beter blijft hangen en het smelten van ijs en sneeuw nog sneller gaat. Een vicieuze cirkel is geboren… En het tegenstrijdige is: de aanplant van meer bomen in de borale zone is geen remedie. Want veel bomen bij elkaar vormen een donker oppervlak en dat weerkaatst dus minder zonlicht. Waardoor de warmte blijft hangen, afijn… alweer een vicieuze cirkel. Om de ingewikkelde situatie op nog een andere manier te benadrukken: door milde winters overleven boomparasieten als de letterzetter, een insect dat enorme arealen aan bos kan vernietigen.
De borale zone is soms ook het decor van milieu-activisme. Iedereen herinnert zich nog wel de campagne van Greenpeace tegen de jacht op jonge zeehonden vanwege hun pels in de jaren zeventig. De campagne had succes, het gebruik van bont werd taboe en de Inuit waren plots beroofd van inkomsten. Werkloosheid, alcoholisme en zelfmoord waren aan de orde van de dag. Ik lees in Borealis dat Greenpeace in 2014 haar excuses aanbood aan de Inuit.
In Schotland wordt gewerkt aan rewilding de boreale zone. Daar is in de loop van de eeuwen het boreale bos grondig vernietigd. Grondeigenaren en alpinisten werken echter tegen. Zij geven om uiteenlopende redenen voorkeur aan kale bergtoppen. In Noorwegen kijken Jeroen Toirkens en Jelle Brandt Cortius mee hoe bomen worden gehakt en verwerkt. Zelfs het stapelen van stookhout blijkt er tot een kunst verheven te zijn. Ze gaan er op zoek naar bruine beren en genieten er van de eeuwige zonsondergang.
En dan gaat de reis verder, Rusland in. Ook hier wordt massaal hout gehakt. De verhalen over de Russen die er wonen en werken behoren wat mij betreft tot de meeste aansprekende in Borealis. Maar deprimerend om te lezen is het verslag van de tocht die de auteurs maken met Russische brandweermannen die de enorme bosbranden te lijf gaan. Op zichzelf horen bosbranden bij het bos. Ze zijn zelfs noodzakelijk voor het voortbestaan van een gezond bos. Maar de schaal waarop het bos in de fik staat is nog nooit eerder vertoond. De roetdeeltjes die neerslaan op de sneeuw en het ijs hebben ook effect op de weerkaatsing van het zonlicht waardoor ook hier een vicieuze cirkel ontstaat van opwarming en nog meer opwarming.
In Japan, waar in het noorden zich ook boreaal bos bevindt, doen wetenschappers onderzoek naar de effecten van de opwarming. Een stuk bos wordt al jarenlang kunstmatig verwarmd om een opgewarmde aarde na te bootsen. Een van de angstaanjagende conclusies: als de temperatuur deze eeuw met 2 graden stijgt, zal de bosbodem even veel extra CO2 produceren als alle menselijke activiteiten van dat moment bij elkaar.
Het verhaal eindigt zoals het begon, en dat spreekt mij als vogelaar zeer aan: met ijsduikers op één van de noordelijke wateren. IJsduikers blijven elkaar levenslang trouw, maar ze verlaten elkaar al heel snel na het broedseizoen. Eentje blijft achter met het kind, de ander vliegt naar het zuiden. En elk jaar vinden ze elkaar weer terug.
En dan begint het andere verhaal, dat van de beelden. Schitterende foto’s vanuit alle delen in de boreale zone. Van bomen, mensen en soms een dier dat op de slacht wacht. Helaas ook beelden van vervuiling. Een trosje rode ballonnen hoog in een boom. De kale bergtoppen in Schotland, inderdaad, dit is echt een kaalgevreten landschap. Ongelofelijk welke verwoesting hier is aangericht door ons mensen. De portretten van de boreale bomen vind ik het mooist. Maar voor alle foto’s geldt: klasse!
Borealis is zoals ik in de inleiding al schreef een indrukwekkend boek over de boreale bossen op de wereld. Je maakt kennis met de bewoners en je ontdekt hoe de bossen zich ontwikkelen. Niet altijd in de juiste richting, zal een bezorgde wereldburger opmerken. Gelukkig is ook nog veel schoonheid te beleven. Trouwens, dit boek is ook van grote schoonheid. Tweetalig geschreven: Nederlands en Engels. Eerst op dun papier dat foto’s en tekst extra sfeer meegeeft. Het tweede deel, dat met de foto’s op luxe, stevig papier. Of het verantwoord papier is, vraag je je natuurlijk af als je een boek over het bos in handen hebt. Ik controleerde het, jazeker! FSC-certified papers, vermeldt het colofon. Goed gedaan, zo hoort het!
Borealis / Jeroen Toirkens en Jelle Brandt Cortius / Lannoo / als hardcover