Valt er ook nog iets leren van de natuur? Als je leidinggevende bent, bijvoorbeeld? Hoogleraar Rini van Solingen meent van wel. Hij schreef een toegankelijk en makkelijk leesbaar boek voor leidinggevenden (ook wel aangeduid met dat lelijke woord ‘managers’). Steeds meer organisaties werken met zelfsturende teams, maar wat is dan nog de rol van de leidinggevende? Verander je mee, of verander je in een obstakel? Van Solingen liet zich bij het schrijven van De bijenherder inspireren door een schaapherder die imker werd. Misschien een wat curieus boek om te bespreken op deze website. Maar aangezien ikzelf ook leiding geef, vond ik het interessant genoeg om het te lezen en te bespreken.
De bijenherder is geschreven in de verhalende vorm. De hoofdpersoon is Mark. Dat hij leidinggevende is, zal geen verrassing meer zijn. En zoals in de meest zelfhulpboeken het geval: deze hoofdpersoon komt in de problemen. Zowel zakelijk als in de privésfeer loopt het allemaal niet op rolletjes. En wat doet een beetje leidinggevende in zo’n situatie: hij gaat op zoek naar een oplossing. Hij besluit een weekje vakantie op te nemen, maar helaas, vrouwlief kan niet mee. Zij moet onverwacht een collega vervangen op haar werk. Geen nood, dan in zijn uppie naar het eiland waar opa woont.
Het verhaal is geschreven in wat je noemt ‘Jip en Janneke stijl’. Ongetwijfeld met het idee dat leidinggevenden geen zin hebben om een ingewikkeld boek te lezen. Dat vind ik als leidinggevende bij een uitgeverij erg jammer. In het kader van de volksverheffing zou het juist goed zijn om af en toe eens een wat ingewikkelder boek ter hand te nemen. Maar goed, je moet je hoog opgeleide doelgroep geven wat ze wil, dus een eenvoudig leesbaar boek. De hoofdpersoon komt op het eiland terecht en raakt in gesprek met opa die de negentig inmiddels is gepasseerd. Opa die gezegend blijkt met een lange grijze paardenstaart.
Opa blijkt ooit de beste schaapsherder van het eiland te zijn geweest. Jarenlang zwierf hij met bordercollie Lex en schaapskudde over het eiland. Schapen zijn bepaald niet zelfsturend en dat onderstreept opa met de voor veel managers zeer begrijpelijke uitspraak: ‘Toen met de schapen kon ik maar één kudde hebben. Met Lex erbij weliswaar een grotere kudde, maar het bleef één kudde. Doordat ik moest sturen en beslissen waar de schapen moesten grazen en lopen, moest ik er altijd bij blijven.’
Zo’n zin staat er niet voor niets. Mark blijkt ook van het type dat zichzelf onmisbaar acht. Voor elk probleempje wenden zijn collega’s zich tot hem. Bij nacht en ontij, en zelfs in zijn vakantie. Literaire pretenties heeft de verhalenschrijver niet, maar herkenbaar is het ondertussen maar al te goed.
Wat blijkt? De eilandenraad heeft opa in een grijs verleden gevraagd zijn baan als schaapsherder op te geven. En die te verruilen voor die van imker. En bijen zijn bepaald geen schapen. ‘In het begin was dat wel wennen. Ik weet nog de eerste week dat ik die bijen had. Toen ging ik naast de kast zitten. Wel op een veilige afstand, natuurlijk. Maar ik bleef wel in de buurt. Had totaal geen zin! Je ziet die bijen vliegen, maar je hebt geen idee wat ze doen. En je kunt ook niet elk uur in de kast kijken of het opschiet, want dan raken ze van slag en dan krijg je ook geen honing.’
Je snapt al: organisaties die willen werken met zelfsturende teams moeten in de leer bij de imker en zijn bijen. Vergeet de schapen en leef je in in de wereld van de bijen. Die onverstoorbaar hun gang gaan binnen de kaders die de imker stelt. En zo scheren de hoofdstukken langs thema’s als kaders, orde, structuur, chaos, meer door minder en gestoken worden. Bijen kunnen immers steken, en medewerkers ook.
Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een paar lessen. Even duidelijk en kernachtig geformuleerd als het verhaal. ‘Belonen moet je niet uitstellen.’ Of: ‘Stop met opjagen/blaffen’. En voor de leidinggevende zelf: ‘Maak jezelf overbodig.’ Ik noem er tenslotte nog één les: ‘Laissez-faire is geen leidinggeven.’ In het afsluitende hoofdstuk werkt Van Solingen het piramidemodel van de bijenherder uit. Ook dit hoofdstuk heeft een heel praktische insteek. En zowaar, in dit laatste hoofdstuk corrigeert de auteur zichzelf enigszins:
‘In het verhaal van de bijenherder wordt de term ‘zelfsturing’ gebruikt. Feitelijk is dat onjuist. Een bijenvolk stuurt niet zelf; een imker stuurt. De imker bepaalt immers waar de bijenkast staat; daarna organiseren de bijen zichzelf. Ik praat in de praktijk dan ook liever over ‘zelfmanagen’ en ‘zelfmanagende teams.’ Het idee dat teams geen sturing nodig hebben is een fabeltje; ze hebben doelen en kaders nodig.’
Ondertussen heeft Mark zich heerlijk laten inspireren door de verhalen van zijn opa over het hoeden van de schapen en het houden van bijen. ‘Uw bijen zitten lekker in het veld, tussen de bloemen. Dat zijn de mooie velden waar ik zo graag doorheen fiets. Zo’n omgeving maakt je vrolijk. Dat inspireert! Als ik dan naar dat duffe kantoor van ons kijk – daar word je niet echt vrolijk van. Ik denk dat het ons ook kan helpen om daar iets aan te veranderen. Schapen moet je indammen, want als je die vrijlaat lopen ze weg, maar bijen niet. Die moet je juist vrijlaten in een inspirerend veld vol bloemen.’
Ik wens alle leidinggevenden toe dat ze zich evenals Mark laten inspireren door de natuur. Heb je onverhoopt niets op met de natuur (wat ik me nauwelijks kan voorstellen), lees dan De bijenherder van Rini van Solingen die zich in jou plaats liet inspireren door schapen en bijen. Werk jij in een organisatie met zelfsturende teams, of gaat jouw organisatie met zelfsturende teams werken, dan biedt De bijenherder een keur aan praktische statements. En ik verzeker je: deze praktische lessen zijn verpakt in voor elke leidinggevende begrijpelijke taal. Zo begrijpelijk, dat je jezelf er ongetwijfeld mee door het leven kunt sturen. Zakelijk én privé. En dat is nou precies de bedoeling van dit boek.
De bijenherder / Rini van Solingen / Business Contact / als hardcover en e-boek
