Zelf op onderzoek uit in de natuur, hoe pak je dat aan? Als ‘gewone’ natuurliefhebber, als zogenaamde amateur? Dat valt voor veel mensen niet mee. Onderzoek doen vergt veel kennis. Niet alleen van de flora en fauna in een gebied en de samenhang tussen soorten, maar ook kennis over de ecologie van het gebied. Veldbiologie dus, met een hoofdletter V. Het Basisboek Veldbiologie van Sander Turnhout leert je niet alleen planten en dieren te herkennen, maar leer je ook naar de samenhang in natuurgebieden te kijken. Het is een uitstekend hulpmiddel voor iedereen die op onderzoek uitgaat in een (natuur)gebied.
Het nieuwe Basisboek Veldbiologie is een omvangrijk boek. Het is feitelijk een herziene editie van het basisnatuurboek Zelf de Natuur in dat in 2002 verscheen. Maar die gids bleek bijna twintig jaar later behoorlijk achterhaald. Nieuwe soorten deden hun intrede en ook de mediawereld veranderde ingrijpend. Tal van natuurorganisaties introduceerden een jaarlijkse telling, een app of website. En daarbij komt dat de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie haar honderdjarig bestaan vierde. Alle reden dus om een nieuw basisboek uit te brengen. Auteur Sander Turnhout werd daarbij geholpen door tal van specialisten van organisaties als De Vlinderstichting, Vogelbescherming, RAVON en andere organisaties. Kwaliteit gegarandeerd dus.
Voordat het Basisboek Veldbiologie ingaat op het herkennen van planten en dieren, kom je eerst uitgebreide hoofdstukken tegen over de natuur en de onderlinge samenhang in natuurgebieden. Ik vind dit heel informatieve hoofdstukken. In het hoofdstuk Mens en natuur lees je bijvoorbeeld over de ontwikkeling in visies op de natuur. Hoe wij ons tot de natuur verhouden, is behoorlijk aan verandering onderhevig geweest in de loop der eeuwen. De natuur was in een vroeg verleden bron van voedsel, ontzag, inspiratie en vooral van: angst. Vanaf het moment dat we leerden schrijven, plaatsten we ons buiten de natuur. Filosofen van voor de jaartelling begonnen de natuur om hen heen te verklaren. En die verklaringen werden soms eeuwenlang als de allerhoogste kennis beschouwd. Denk aan Aristoteles wiens kennis tot laat in de Middeleeuwen als richtinggevend werd beschouwd. Het christendom maakte van de mens de heerser over de schepping. De Verlichting leidt tot opvattingen dat de natuur door de wetenschap begrepen kan worden en er ook door wordt gecontroleerd. Zolang de natuur nut heeft, mag ze er er zijn. Deze instrumentele benadering bepaalt helaas nog altijd voor een groot deel onze omgang met de natuur.
Dan moeten we maar eens de natuur in. Nederland kent verschillende soorten natuur. Maar wat verstaan we precies onder natuur? Het Basisboek Veldbiologie neemt aan aantal natuurtypen als uitgangspunt. Deze natuurtypen bepalen het landschap in ons land. Duinen, bos, heide, grasland, stad en dorp zijn natuurtypen die met het land verbonden zijn. Nederland ligt in een delta en dus vind je hier ook natuurtypen die verbonden zijn met water: de zee, het rivierengebied, hoogveen en laagveen. Helaas worden al deze natuurtypen bedreigd en ook daar lees je in een boeiend hoofdstuk over. Het zal niet verbazen dat verkleining en versnippering, vervuiling, vermesting en verdroging belangrijke oorzaken zijn voor de achteruitgang van de biodiversiteit in ons land.
Dan over naar ‘het echte werk’. Het herkennen van planten, dieren en andere organismen. Het Basisboek Veldbiologie is een veldgids die de meest voorkomende soorten behandelt. Paddenstoelen, mossen, planten, vogels, zoogdieren, insecten, reptielen, amfibieën en vissen worden in uitgebreide hoofdstukken besproken. Voor Dieren en wieren van strand en zee is een apart hoofdstuk ingelast, een hoofdstuk waar ik als kustbewoner zeer in ben geïnteresseerd. De zee is in tal van ontstaansmythologieën die het leven heeft voortgebracht. De zee is een natuurtype dat boordevol leven zit. Een heel boeiend biotoop dus. Zeer dynamisch ook, waar eb en vloed heersen onder invloed van wind, stroming en hemellichamen. Het strand is arm aan diersoorten, maar toch kun je ook hier onderzoek verrichten door schelpen te jutten of te zoeken naar fossielen (op plaatsen als de Kaloot bij Vlissingen en het strand bij Cadzand bijvoorbeeld). Het wad daarentegen is een zéér rijk biotoop. Informatieve hoofdstukken over de herkenning van schelpen, kwallen, schaaldieren, stekelhuidigen en zeezoogdieren wijden je in het leven langs onze kust in. Compleet met fraaie kleurenfoto’s en toegankelijke beschrijvingen.
Dan zijn we overigens al heel wat interessante hoofdstukken voorbij. Denk aan Vissen en andere zoetwaterdieren. En Bomen en struiken. De zwarte strepen aan de buitenkant van het boekblok maken het navigeren in het basisboek heel eenvoudig. Zo weet je in een mum van tijd waar je de vogels, amfibieën, zeezoogdieren en al die andere verschijningsvormen kunt vinden. En leer je hoe je al dat leven op het spoor kunt komen. Let je bij de vogels op het geluid dat ze maken, daar let je bij zoogdieren op de sporen die ze achterlaten. Wil je onderzoek doen naar de muizen die in een gebied voorkomen, dan biedt de Zoekkaart muizenschedels uitkomst. Je moet daarvoor wel eerst een aantal braakballen van uilen verzamelen… Uitgebreide registers helpen je het navigeren in het basisboek te vergemakkelijken of brengen je op het spoor van digitale informatie.
Ik blijf bladeren in het Basisboek Veldbiologie. Als vogelaar ben ik natuurlijk ook bijzonder geïnteresseerd in de vogels die worden beschreven. De meest voorkomende soorten die typisch zijn voor ons land worden beschreven, compleet met foto. Bij lange na dus niet alle vogelsoorten die je in ons land kunt zien, maar wel vogels die in het kader van natuurbescherming relevant zijn. Geen enkele natuurbeheerder zal vooralsnog het beleid afstemmen op de hop of steenarend. Maar de grutto en andere weidevogels zijn juist heel typisch voor ons land. En dat exoten als halsbandparkiet en nijlgans ons land veroverden, is ook relevant als je veldonderzoek gaat doen.
Een kloeke veldgids waarmee je op onderzoek uit kunt in het veld. Voor wie onderzoek wil (gaan) doen in een (natuur)gebied een uitstekend hulpmiddel. Niet alleen om soorten te leren herkennen, maar ook om te ontdekken wat hun onderlinge samenhang is en welke factoren een bepalende rol spelen in dat gebied. Wie als amateur onderzoek gaat doen in een gebied, die heeft met deze gids goud in handen. Evenals studenten biologie en beginnende onderzoekers en iedereen die de natuur in ons land nog beter wil begrijpen.
Basisboek Veldbiologie / Sander Turnhout / KNNV Uitgeverij / als paperback
Mijn tips voor natuurbeleving en vogels kijken
Met deze tips beleef je de natuur nog intenser en komen de vogels letterlijk dichterbij:
 | (voor elk budget de drie beste opties) |
 | (héél véél keuze, en zelfs met geheel contactloos verblijf en dus veilig!) |
 | (voor elk budget een paar opties) |
 | (per provincie gesorteerd) |
 | (aantrekkelijke planten voor vogels, vlinders en andere insecten) |
 | (lees hier mijn tips om spechten, mezen en roofvogels naar je tuin te lokken) |
 | (mijn persoonlijke top tien) |