Niet alle Duitsers moesten tijdens de Tweede Wereldoorlog iets hebben van Hitler en zijn nazi-partij. Zo ook Elise en Otto Hampel niet. Zij verloren aan het begin van de oorlog een broer en zwager en dat was de reden waarom zij een langdurige propaganda-oorlog begonnen tegen de nazi’s. Drie jaar lang brachten hun verzetsdaden de nazi’s tot razernij. Schrijver Hans Fallada, laten we maar zeggen ‘een kleurrijk figuur’, kreeg na de oorlog hun dossier in handen en schreef een roman over de Hampels: Alleen in Berlijn. Hij schreef het in slechts 48 dagen en stierf kort na de publicatie.

Als Otto en Anna Quangel (zo heet het echtpaar in Alleen in Berlijn) vernemen dat hun zoon in omgekomen, besluiten ze in verzet te komen tegen het nazi-regime. Ze doen dat op een wijze die perfect bij hen past. Niet door geweld, niet door luidkeelse protesten, maar door een doodgewoon en uiterst ineffectief middel: kaartjes schrijven met een boodschap tegen het regime, en die boodschappen wemelen ook nog eens van de spelfouten. Buitengewoon ineffectief, want de meeste kaarten worden al snel ingeleverd bij de Gestapo.

Het echtpaar Quangel is een onopvallend echtpaar op leeftijd. Otto (een notoire vrek) en Anna (een uiterst eenvoudige dame) wonen in een flat in Berlijn waar de oorlog ver weg lijkt te zijn. De rijke jodin Rosenthal en de gepensioneerde rechter Fromm zijn hun buren. Ook zij hebben om begrijpelijke redenen niet veel op met de nazi’s maar staan machteloos. Baldur Persicke is van een ander slag: hij is de jonge leider van de Hilterjügend die zijn buren intimideert en besteelt. Verder ontmoet je in Alleen in Berlijn allerlei figuren die Hans Fallada zo realistisch beschrijft dat ze voor je ogen tot leven komen. Van de Gestapo-man tot de weerzinwekkende Enno Kluge, een aartsluie leugenaar, inbreker, paardengokker en bezet met een pervers soort van lust: hij toont zijn vrouw voortdurend de foto van hun zoon die ergens in deze wereld Joodse kinderen aan het vermoorden is. Het zijn de veertiger jaren, we zijn in Berlijn en de oorlog komt pas dichtbij als de gevolgen worden ‘genoten’: het echtpaar Quangel ontvangt bericht dat hun zoon is omgekomen:

‘Toen nam hij [Otto] de pen in de hand en zei zacht maar met nadruk: ‘De eerste zin van onze eerste kaart zal luiden: “Moeder! De Führer heeft mijn zoon vermoord…”
Weer huiverde ze [Anna]. Er lag iets zeer onheilspellends, sombers en vastbeslotens in de woorden die Otto zojuist had gesproken. Ze begreep plotseling dat hij met deze eerste zin voor eens en altijd de oorlog had verklaard, en ze besefte ook vaag wat dat inhield: oorlog tussen twee arme, kleine, onbeduidende arbeiders, die na één verkeerd woord voor altijd uitgewist konden worden, en aan de andere kant de Führer, de Partij, het hele monsterlijke apparaat met al zijn macht en glans en driekwart, zelfs vier vijfde van het Duitse volk erachter. En zij beiden hier alleen in deze kleine kamer aan de Jablonskistraat.’

Al aan het begin voel je: het noodlot staat vast en vraag je jezelf af: hoe blijven de Quangels te midden van het adderengebroed tot het einde van de oorlog onder de radar? Hans Fallada is een begenadigd schrijver en wekt nazi’s, postbode, echtpaar en jan en alleman op een manier tot leven die je letterlijk meesleurt naar het einde. Het einde dat in elk geval voor Otto meesterlijk onbenullig is. Ik zal er niet te veel over zeggen, want dan verraad ik te veel, maar het einde dat Fallada de eeuwige vrek Otto toebedeelt, had werkelijk geen ander einde kunnen zijn.

En zo had ook geen enkel personage in Alleen in Berlijn anders kunnen zijn dan de wijze waarop Fallada hen typeert en laat gedragen. Fallada schrijft realistisch zonder grote woorden en met een ondertoon van humor. Wat een meesterlijke schrijver was die Fallada en wat een grootse roman is Alleen in Berlijn. Heb je deze roman nog niet gelezen, dan wordt het echt tijd.

Alleen in Berlijn / Hans Fallada / Uitgeverij Cossee / Paperback / Ook als e-book