Kunnen we leven zonder muggen?

Iemand vroeg me via mijn website: kunnen we leven zonder muggen? Nou, dat is me nogal een levensvraag. Daar heb ik zo één-twee-drie geen antwoord op. Het lijkt zo verleidelijk om deze vraag met ‘ja’ te beantwoorden. Want wie wordt nu vrolijk van een zoemende mug op de slaapkamer? Of erger nog: van een mug die enge (en vaak dodelijke) ziekten als malaria, Zika of gele koorts verspreidt? Maar of dat voldoende is om te kunnen stellen dat we het zonder muggen wel af zouden kunnen…

Ik ben op onderzoek uitgegaan en ontdekte dat de mug inderdaad een belangrijke levensvraag is voor velen. En dan nog even afgezien van die enge ziektes. Die komen in Nederland namelijk niet (of nauwelijks) voor. Gelukkig maar. Kennelijk is het vreselijke gezoem en die nare gewoonte om bloed te prikken terwijl we liggen te slapen al ernstig genoeg. Ik kom natuurlijk nog wel terug op de enge ziektes en de muggen die deze verspreiden.

Eerst onze ‘eigen mug’, de Europese steekmug. Het mannetje leeft van plantensappen en het vrouwtje ook. Alleen, het vrouwtje heeft bloed nodig om haar eitjes te laten rijpen. En daarom zoekt ze warmbloedige wezens op die haar dat bloed kunnen leveren. En helaas, wij mensen zijn ook leverancier van dat warme bloed. Gelukkig verspreidt de Europese steekmug geen ziektes, dus de schade blijft beperkt tot een irritant jeukende zwelling die overigens bij sommige mensen heel groot kan worden. Vanuit dit oogpunt is de vraag Kunnen we leven zonder muggen? natuurlijk voluit met ‘ja’ te beantwoorden. Zonder zoemende muggen op de slaapkamer zal iedereen beter slapen. En niemand zal de muggenbeten missen. Maar dan gaan we natuurlijk alleen maar in op de directe schade aan ons mensen. Er valt denk ik wel meer te zeggen over het (on)nut van de mug.

Want ondertussen is de mug een buitengewoon nuttig insect. Hij dient als voedsel voor tal van dieren als kikker, vleermuis, huiszwaluw en stekelbaars. Verwijder de muggen(larven) uit het ecosysteem en al deze dieren hebben minder voedsel. Daarmee kan in het uiterste geval de voedselketen zelfs instorten (trofische cascade).

Dan nog kun je redeneren: so what? Dan maar een stuk minder kikkers, vleermuizen, huiszwaluwen en stekelbaarzen. Dat overleven wij mensen opperbest. Maar dan reken je denk ik toch mis. Want diezelfde roofdieren die van muggen leven, eten ook andere insecten. En die andere insecten krijgen juist vrij spel wanneer hun vijanden in aantal verminderen of zelfs uitsterven. Het verdwijnen van de mug uit het ecosysteem kan wel eens heel ongewenste uitwerkingen hebben voor ons mensen. En denk nou niet dat we die andere insecten dan wel zelf kunnen uitroeien door middel van gif of zo. Ja, dat kan natuurlijk, en de chemische bedrijven zouden er maar wat blij mee zijn. Maar let op: uiteindelijk keert het gifgebruik zich ook tegen onszelf. Laatst werd duidelijk dat mensen (en vooral kinderen) die in de buurt van bollenvelden wonen aanzienlijk meer gif in het lijf hebben, dan mensen die verder weg wonen. En dat komt door het overmatige gifgebruik door de bollenkwekers. Hoewel het effect van het verdwijnen van de mug op de voedselketen niet helemaal duidelijk is, denk ik dat het uiteindelijk niet gunstig zal zijn voor ons mensen. Het geeft andere (vervelende) soorten insecten vrij spel. En om die te bedwingen hebben we middelen nodig die schadelijker zijn voor ons dan muggen, namelijk gif. Wees dus maar blij met de mug!

Nou ja. Dat kan ik, gezonde Nederlander, natuurlijk makkelijk roepen. Je zult maar in de tropen wonen en een ziekte hebben opgelopen als malaria, gele koorts of Zita. Dan spreek je pas echt van een levensvraag. Een levensbedreigende vraag zelfs. Zou je de vraag Kunnen we leven zonder muggen? vanuit dat perspectief moeten beantwoorden, dan is het antwoord natuurlijk zonder reserves ‘ja’. Je moet weten dat het specifieke muggensoorten zijn die deze ziekten verspreiden. Niet elke tropische mug verspreidt een ziekte. Gelukkig maar. Elke poging om de verspreiding van deze dodelijke ziektes te voorkomen, moeten we ondersteunen. In het uiterste geval kan dat dus betekenen dat we ernaar streven bepaalde muggensoorten te laten uitsterven. De vraag is alleen of ons dat zal lukken. Hoe vindingrijk de mens ook is, de mens is niet tot alles in staat. En we kunnen niet overal de gifkraan openen, want zoals hierboven al gesteld: gif is ook niet bepaald goed voor ons mensen. En bovendien: de wereld is zo groot en sommige gebieden zo onherbergzaam, het compleet uitroeien van miljarden muggen, dat gaat nooit lukken. En ook hierbij is altijd weer de vraag wat het uitsterven van een bepaalden muggensoort doet met de voedselketen. Het klinkt wellicht idioot, maar misschien is het beter dat wij mensen bepaalde leefgebieden simpelweg mijden. Het vervelende hierbij is dan weer dat rijke mensen dat vaak wel kunnen opbrengen, maar arme mensen niet. En dat leidt weer tot een enorme kloof tussen rijk en arm, gezond en ziek. Of anders gesteld: rijke mensen met alleen een irritant jeukende muggenbult versus arme mensen die lijden aan ziektes als malaria, gele koorts of Zika. Dat lijkt me ook onaanvaardbaar en op zijn minst niet rechtvaardig.

Eindconclusie: Kunnen we leven zonder muggen? Zakelijk beschouwd wel. Maar praktisch gezien niet. Wij zijn simpelweg niet in staat om alle muggen uit te roeien. En dat moeten we niet willen ook met het oog op de voedselketen. Als je dan toch muggensoorten wilt uitroeien, dan alleen de soorten die ziekten verspreiden. Maar ik geloof niet dat we daar ooit in zullen slagen. We kunnen dus maar beter leren leven met de mug. Zelfs met de tropische mug. Hoe moeilijk dat soms ook is.

NB. De foto boven die artikel is met toestemming overgenomen van Saxifraga. De fotograaf is Ab. H. Baas.