Een vraag die aansluit bij de tijd van het jaar. Het is begin januari en de natuurgebieden zijn opvallend leeg. Ik wandelde gisteren door natuurgebied het Markiezaatsmeer en ik zag haast geen vogels. Onbegrijpelijk! Zouden er dit jaar veel vogels zijn omgekomen door de honger?

Het aantal vogels dat sterft door honger is onbekend

Vermoedelijk zal de vraag Hoeveel vogels sterven door honger? nooit 100% beantwoord worden. Ik heb me een slag in de rondte gezocht om meer informatie te vinden, maar ik heb het niet gevonden. Toch valt er wel iets te zeggen:

1. Naarmate de winter vordert zal het aantal dieren (en dus ook vogels) dat sterft door de honger toenemen. De kou eist zijn tol (zeker in gure winters) en de voedselvoorraden nemen snel af. Hingen de struiken in oktober nog vol met bessen, in december zijn de meeste struiken zo kaal als een luis.
2. Tegenover toenemende voedselschaarste staat dat de meeste vogels uitermate mobiel zijn. Ze hebben immers vleugels! Echte trekvogels wachten de gure winter niet af en zijn in het najaar al naar Zuid-Europa of Afrika getrokken. Daar vinden ze voedsel genoeg. Dan zijn er nog vogels uit het Hoge Noorden die juist naar onze streken komen. Soms in grote getale. Denk aan koperwieken, kramsvogels, goudhaantjes, sijsjes, kepen en soms pestvogels. Is er nijpende voedselschaarste in Scandinavië dan vliegen deze vogels naar onze regionen. En is ook hier weinig voedsel te vinden, dan trekken ze verder.
3. De echte probleemgevallen in de winter zijn standvogels die heel gespecialiseerd zijn. De ijsvogel bijvoorbeeld. Die leeft van vis en vangt die in open water. Bevriest het water, dan kan de ijsvogel geen vis vangen. In een winter met ijs kan zomaar de helft van alle ijsvogels in ons land van honger sterven. En in strenge winters nog veel meer. Dat is ook het geval met de lepelaar. Deze waadvogel trekt normaal gesproken naar het zuiden, maar steeds meer vogels overwinteren in ons land. Ook de lepelaar vangt zijn voedsel in open water. Zou dat bevroren raken, dan kunnen ze niet bij hun voedsel. Maar om warm te blijven bij strenge vorst, hebben vogels extra energie nodig. Nu snap je waarom er dan extra veel vogels door de honger sterven: weinig tot geen voedsel en dus onvoldoende energie om de kou te trotseren. Ook voor andere vogels geldt dat een ijzige winter funest is. Denk aan de blauwe reiger en ooievaar. En aan roofvogels die zijn gespecialiseerd in muizen. Ligt er een behoorlijk pak sneeuw, dan zien soorten als torenvalk, kerkuil en ransuil hun prooien niet meer zien en kunnen ze die niet meer vangen. Van deze soorten zullen dan ook extra hoge aantallen van honger sterven.
4. Of zangvogels door een ijzige winter extra worden getroffen door hongersnood? Ongetwijfeld. In deze tijd van het jaar zie je vogels als koolmees, pimpelmees, goudhaantje, winterkoninkje en roodborst rusteloos naar voedsel zoeken. Slagen ze er niet in om voldoende voedsel te vinden, dan is het met ze gedaan. Maar of ze dan echt van honger omkomen? Ik denk het eerlijk gezegd niet. Want roofvogels die gespecialiseerd zijn in het vangen van zangvogels zullen een verzwakte zangvogel heel makkelijk kunnen vangen. Voor sperwer, havik en slechtvalk zijn verhongerende zangvogels immers een makkelijke prooi… Een vogel die aan het verhongeren is zal in de regel omkomen doordat hij wordt gevangen door een roofdier, denk ik.
5. Voedselschaarste komt echter ook in het voorjaar voor. Zijn er in het voorjaar te weinig muizen voor de jongen, dan zullen sommige soorten uilen eerst op jacht gaan voor zichzelf. Zo overleven de oudervogels, maar komen de jongen om in het nest (of de eieren komen zelfs helemaal niet uit, omdat het vrouwtje te veel tijd kwijt is met jagen).
6. En helaas ook een toenemend fenomeen in onze weidegebieden: voedselschaarste vanwege te weinig insecten. En dat is funest voor de kuikens van weidevogels als grutto, tureluur en kievit. Door de intensieve landbouw groeien er héél weinig bloemen in de weilanden. En bloemen trekken insecten aan. En insecten vormen het voedsel voor deze kuikens. Je snapt: geen of onvoldoende insecten, dan sterven de kuikens van weidevogels de hongerdood (tenzij ze eerder worden gegrepen door een buizerd, ooievaar of bruine kiekendief).
7. En buiten onze landsgrenzen gebeurt dit ook wel eens met zeekoeten en andere viseters. Deze vogels leven van kleine vissoorten als sprot, anjovis en haring. Maar door intensieve visserij en wellicht ook ander factoren kunnen vispopulaties instorten. En daar zijn dan ook zeevogels het slachtoffer van.

Hoeveel vogels sterven door honger?

Hoeveel vogels sterven door de honger? Een eensluidend antwoord zal wel nooit gegeven worden. Vogelsterfte door honger onttrekt zich immers meestal aan onze ogen. En een dode vogel wordt ook al heel snel opgepeuzeld door aasvreters. Komt bij dat de werkelijke oorzaken voor sterfte door de honger enorm variëren. Hongersnood door winterkou is heel iets anders dan hongersnood door intensieve landbouw of visserij. En het is vaak heel moeilijk om aan te tonen dat menselijk handelen leidt tot hongersnood onder vogels.

Bij de Amerikaanse zeearenden was het duidelijk: een te kort aan zalmen leidde ertoe dat de roofvogels uit de lucht vielen. Maar waarom waren er te weinig zalmen? Dat is een vraag die lastig te beantwoorden valt. En ook vervelend: de roofvogels gingen op zoek naar een alternatief. Ze zochten hun heil op vuilnisbelten en aten er van vergiftigd aas (bewust vergiftigd door mensen, of giftig vanwege medicijnen waar zeearenden niet tegen kunnen). En dat leidde natuurlijk weer tot extra sterfte.