Het is me al vaak opgevallen: richt ik mijn camera minutenlang op een vogel, geheid dat hij zich minstens één keer ontlast. Dat gebeurde dit weekend ook weer. Ik filmde een torenvalk in het Oudeland van Strijen en helaas, hij (of eigenlijk een zij) vloog al snel op. In koude tijden zijn torenvalkjes een dankbaar ‘object’ om te fotograferen of te filmen. Ze blijven dan redelijk lang zitten, zeker wanneer je ze met de auto benadert. Je kunt het korte filmpje van mijn torenvalk hieronder bekijken. En dan zul je zien: alvorens op te vliegen, ontlast de torenvalk zich. Zo ook ‘mijn’ torenvalk. En toen kwam ineens de vraag in me op: hoe vaak poept een vogel eigenlijk?
Hoe vaak poept een vogel?
Liefhebber van boeken die ik ben, zoek ik het antwoord allereerst in mijn boekenkast. Het stond me vaag bij dat Barwolt Ebbinge in zijn prachtige boek De rotgans eens had onderzocht hoe vaak rotganzen poepen. Nu heb ik dat boek een paar jaar geleden gelezen, dus ga maar eens zoeken in een boek met meer dan 360 bladzijden. Dat viel mee. Want vogelonderzoekers onderzoeken werkelijk alles. Dus ook hoeveel de vogels, in dit geval de rotganzen, dagelijks eten.
En om dat te onderzoeken hanteren de onderzoekers grofweg twee twee methoden. De eerste is meten hoeveel gram voedsel de vogels per hap binnen krijgen en dan natuurlijk het aantal happen nauwkeurig berekenen. Zo eenvoudig is het niet, want ook de hapgrootte moet worden berekend. Nu snap je waarom het werk van een bioloog soms knap ingewikkeld is.
Tweede methode
De tweede methode geeft op een andere manier antwoord op de vraag ‘hoe vaak poept een vogel’? De bioloog meet nu hoeveel keutels de vogels per etmaal uitpoepen, Daarna bepaalt de onderzoeker het gewicht van de gemiddelde keutel. En meet hij hoe goed in dit geval de rotgans zijn voedsel verteert. Weet je dit allemaal, dan kun je terugrekenen hoeveel de rotganzen gegeten hebben. Welnu, wat blijkt bij de rotganzen? Een grazende gans laat elke drie tot vier minuten een keutel achter. Dat is echt heel vaak! In de winter produceert een rotgans ongeveer 165 keutels per dag. En in mei, wanneer er veel meer te grazen valt, tot wel 200 keutels. Dus: hoe vaak poept een vogel? Soms wel 150 tot 200 keer per dag.
Geldt dit ook voor roofvogels?
Maar ja, dat zijn rotganzen. En die vreten zeekraal, gras en andere planten. Geldt dat ook voor een roofvogels als de torenvalk? Die leeft op een dieet van dierlijk voedsel. Helaas, nu biedt mijn boekenkast geen soelaas. Geen boek te vinden die ook maar een begin van een antwoord biedt. Zelfs het interessante boek Hebben vogels knieën dat meer dan 500 vragen over vogels beantwoord, gaat hier niet op in. Wel beantwoordt auteur Stephen Moss de vraag hoe vogels zich ontlasten. Dat gaat via de cloaca. Voor de ontlasting wordt het grootste deel van het vloeibare afval weer opgenomen in het lichaam. Je ziet, vogels zijn ook efficiënt.
Urine en ontlasting
Op internet vond ik dat de ontlasting van vogels urine én ontlasting bevat. Het witte deel van het vogelpoepje is de urine. Het donkere deel, dat donker is, vaak bruin tot zwart, is de ontlasting. Je kunt het verschil heel goed zien in het filmpje van de torenvalk hieronder. De poep van een vogel komt overeen met dat van bijvoorbeeld zoogdieren, alleen is het vaak veel kleiner en compacter. Waarom zit urine en poep in één pakketje? Dat is omdat vogels geen blaas hebben. En dat is weer om gewicht te besparen.
Dan moeten we het ook nog over de kleur van de ontlasting hebben. Zou je de keutel van de rotgans bekijken, dan valt op dat die bestaat uit wit en groen. Het wit is dus de urine. Het groen zijn de onverteerde resten van de groene planten en algen die ze hebben gegeten. Bij de torenvalk is de ontlasting donkerbruin. Hieruit kun je afleiden dat de torenvalk een carnivoor is, oftewel: een pure vleeseter.
Hoe vaak poept een vogel? De rotgans heel vaak. Ik schat in dat de torenvalk iets minder vaak poept. Een paar keer per uur vermoed ik. Stel dat het twee keer per uur is, dan hebben we het nog altijd over een veertig tot vijftig keer per dag. Tjonge, dat lijkt me wel erg veel voor een roofvogel, maar het zou best waar kunnen zijn. Ik werk in het hoogste gebouw van Utrecht en daar zit regelmatig een slechtvalk. En de stoep is werkelijk bezaaid met de witte spetters van deze slechtvalk. Die vreet talloze vogels en spuit zijn urine en ontlasting pardoes naar beneden. En heel vaak ook, gezien de vele witte spetters op de grond. Snel naar binnen dus, want zo’n witte flodder heb ik liever niet op mijn kale bol.
Dan nu mijn torenvalk die zich ontlast alvorens op te vliegen: