Een kaal sujet als de mens legt in de winter al snel het loodje als hij ongekleed de weide wereld in zou trekken. Zelfs in de andere seizoenen is het niet zeker dat een naakte sapiens zal overleven. Ongekleed is niet alleen koud, maar ook onbeschermd. Onze huid is nu eenmaal niet zo’n pantser als dat van een krokodil. Nee, de mens is maar een hulpeloos wezen in vergelijking met al die andere wezen op aarde. Wezens die zich perfect hebben aangepast om in de buitenlucht te overleven. Onder omstandigheden die soms best bar zijn.

Hoe blijven watervogels droog?

Neem nu deze slobeend. Het is een mannetje, dat zie je aan zijn verenkleed. Een donkergroene kop, witte borst en roestbruine flanken. Het grootste deel van de dag dobbert hij op het water. Al dan niet met zijn kop onder de waterspiegel. Je zou denken dat hij het steenkoud moet hebben op een dag eind november. En toch blaakt hij van gezondheid, althans zo op het eerste gezicht. De eerste vraag die in je op kan komen is: hoe overleeft zo’n kleine eend de winter? En de volgende: hoe blijven watervogels droog? 

Deze vragen liggen in elkaars verlengde. Hoe overleeft de slobeend de winter? Nou, simpel, door warm te blijven en voldoende te eten. Een portie geluk komt er natuurlijk ook bij kijken, want ook een slechtvalk of vos willen de winter overleven. En die vangen daarvoor graag een slobeend. Maar een gezonde slobeend maakt een beste kans om beide roofdieren (en al die andere) te ontwijken.

Water slobberen en zeven

Voldoende eten doet de slobeend met zijn bijzondere snavel. De extra brede snavel lijkt op een lepel. Met zijn snavel slobbert hij water op dat hij vervolgens zeeft. Algen, waterplantjes en kleine diertjes blijven in de snavel achter en vormen zijn dieet. Dan de vraag hoe een slobeend warm blijft. Daar heeft hij zijn verenkleed voor. De ontelbare veren op zijn lijf, van donsveer tot slagpen, zijn een perfecte isolatie. Een gezonde slobeend heeft het nooit koud, ook niet als het vriest. Wel kost het meer energie om warm te blijven als het vriest en daarvoor moet hij voldoende eten. Want eten = energie = warmte.

Olieachtige stof

Maar die veren isoleren niet vanzelf. De slobeend, evenals alle andere watervogels, moet zijn verendek goed onderhouden. En dat doen watervogels door hun veren in te smeren met vet. Vlakbij de staart hebben eenden een klier die een olieachtige stof uitscheiden, zo lees ik in het interessante boek Hebben vogels knieën. Vogels smeren hun veren in met deze stof om ze waterafstotend te houden. Vet stoot water af. Je ziet dat heel mooi als een duikeend weer boven komt. De waterdruppels parelen dan langs zijn veren. Dus: hoe blijven watervogels droog? Door hun veren in te smeren met vet. Met ingevette veren blijft elke watervogel droog en warm.

Een slobeend vet zijn veren in

Hoe ze dat doen, zie je in het filmpje hieronder. Een slobeend staat op de oever van een kreek in de Prunje op Schouwen-Duiveland. Hij gooit zijn kop in de nek om met zijn snavel bij de vetklier te kunnen komen. Vervolgens verdeelt hij het vet met zijn snavel over zijn veren. Veertje voor veertje wordt ingesmeerd. Heel zorgvuldig, want geen veertje mag worden overgeslagen. Een donsveertje dat niet ingesmeerd is neemt water op in plaats van dat het water afstoot. En dat is niet best voor de conditie van de slobeend. Vet behoort dus tot het overlevingspakket van watervogels. Zo belangrijk is het dat ze een groot deel van de dag bezig zijn met het onderhouden van hun veren: