De vogeltrek is een van de meest mysterieuze fenomenen in de natuur. Of de vogels het nu weten of aanvoelen, één ding is zeker: anticiperend op veranderde weersomstandigheden kiezen ze ervoor om weg te trekken uit hun broedgebieden. Vrijwel altijd gaan ze richting het zuiden. Landvogels delen één angst: watervrees. Ze vliegen niet graag over zee. Staat er een aardige oostenwind dan ontstaat in ons land stuwing. Vogels die over land naar het zuiden trekken, worden naar de kust geblazen. En omdat ze niet over zee willen, volgen ze de kustlijn naar het zuiden. Op bepaalde plekken moeten ze echter het water wel oversteken. Daar ontstaat op sommige dagen een enorme stuwing. Op topdagen vliegen tienduizenden vogels langs en over. Of ploffen vele duizenden zangvogels dodelijk vermoeid aan de overzijde neer. Een indrukwekkend tafereel om mee te maken. Trouwens, je hebt natuurlijk ook zeevogels die langs trekken. Daar geldt het omgekeerde voor: die gaan liever niet aan land. Bij een stevige westenwind komen ze tot vlak onder de kust. Tenslotte heb je ook trekvogels die naar Nederland komen om hier te overwinteren of om er een tussenstop te maken om na verloop van tijd weer verder te trekken.
De beste plekken om de najaarstrek te volgen
Hoewel je de vogeltrek in het hele land kunt meemaken, heb je in Nederland een aantal plekken waar je de najaarstrek het beste kunt volgen. Daar ontstaan per definitie van die stuwingen, uit welke richting de wind ook waait. En ook de gebieden waar trekvogels massaal een tussenstop maken of komen overwinteren zijn interessant. Hier kun je in najaar én voorjaar vaak enorme aantallen vogels zien. In dit artikel bespreek ik de beste plekken in Nederland om de vogeltrek te volgen.
#1. Texel
De Waddenzee is een van de rijkste biotopen ter wereld. Vrijwel nergens ter wereld vind je zoveel leven in één vierkante meter. Daarmee is de Waddenzee het belangrijkste natuurgebied van Nederland. Alle reden om heel zuinig te zijn op dit unieke gebied. De Waddenzee is ontzettend belangrijk voor trekvogels. Miljoenen wadvogels strijken er neer om aan te sterken om vervolgens weer door te vliegen, verder naar het zuiden. Of ze blijven er simpelweg de hele winter tenzij het ook in Nederland te bar wordt. Dan vliegen ze alsnog verder. Op alle waddeneilanden kun je de vogeltrek volgen, maar één eiland springt er met kop en schouders bovenuit: Texel. Dit eiland is toch echt hét vogeleiland van Nederland. Die faam dankt het onder anderen aan de ontelbare trekvogels die dit prachtige eiland elk jaar passeren of er neer strijken. En weet je wat zo mooi is: op Texel ontmoet je ze echt allemaal. Aan de Noordzeezijde zie je de echte zeevogels. Voor steltlopers ga je naar de oostkant van het eiland. En voor zangvogels kun je op het hele eiland terecht. De aanwezigheid van zulke grote aantallen zangvogels en wadvogels trekt natuurlijk ook roofvogels aan die leven van deze prooidieren. Slechtvalk, sperwer, havik en smelleken trekken met de stroom mee.
Zangvogels
Om maar eens met een stel bijzondere zangvogels te beginnen. Zo eind september, begin oktober maak je kans op beflijster, Pallas’ boszanger en bladkoning. Ook de sperwergrasmus wordt wel eens waargenomen. Ronduit spectaculair zijn de aantallen koperwieken, merels, zwartkoppen en roodborsten die tussenstops maken in de duinen waar ze zich te goed doen aan de bessen van vuurdoorn en braam. Begin september melden de eerste tapuiten zich. Tapuiten blijven een aantal weken ‘hangen’ om daarna verder te trekken.
Wadvogels
Op Texel kun je de najaarstrek van steltlopers van dichtbij bewonderen. Drieteenstrandloper, rosse grutto, bontbekplevier, zilverplevier, kleine plevier, bonte strandloper, zwarte ruiter, groenpootruiter, oeverpieper, kleine jager, drieteenmeeuw, dwergmeeuw, kanoet, goudplevier, steenloper en rotgans melden zich vanaf september. In augustus-september trekt de krombekstrandloper door. Deze soorten overwinteren in de Waddenzee. Je komt ze op Texel tegen, en natuurlijk ook in andere delen van het Waddengebied. Texel staat ook bekend om de sneeuwgorzen en strandleeuweriken die er elk jaar overwinteren. Tel daarbij gerust vogels bij op als toppereend, smient, pijlstaart, brilduiker, middelste zaagbek, wintertaling, eidereend en bonte kraai. En hou altijd rekening met die ene rosse of grauwe franjepoot die zich ieder jaar wel meldt.
Zeevogels
De trek van zeevogels is niet minder spectaculair dan de trek over land. Grote zee-eend, Jan van Gent, noordse stormvogel, grauwe pijlstormvogel, grote jager, roodkeelduiker, zeekoet, kleine alk, parelduiker en ijsduiker zijn zomaar een paar soorten die voor de kust verblijven of langs trekken. Grote stern en noordse stern zijn soorten die vlak onder de kust langs trekken.
De beste locaties
Veel Nederlandse vogelaars brengen elk jaar een bezoek aan Texel. En dat is niet voor niets! Ook Vogelbescherming Nederland ziet het grote belang in van dit eiland. Speciaal voor beginnende vogelaars heeft ze een handige vogelherkenningskaart gemaakt die je gratis kunt downloaden. En wil je weten wat de absolute hotspots zijn op Texel? Download dan ook het gratis overzicht van de beste vogelkijkplekken op dit bijzondere eiland.
#2. Westenschouwen
De ‘Trap van de duizend zuchten’ is wel de bekendste telpost voor de najaarstrek in Zeeland. Vanaf half september tot half november worden wekelijks rond zonsopkomst (een half uur ervoor tot een paar uur erna) de passerende trekvogels geteld. Op sommige dagen zijn die aantallen werkelijk spectaculair. Zangvogels als spreeuw, vink, keep, veldleeuwerik, boomleeuwerik, graspieper, kramsvogel en sijs trekken massaal door en over. Maar ook vogels als kneu, grote gele kwikstaart, tapuit, goudvink, heggenmus, goudhaantje, vuurgoudhaantje, staartmees, zwarte mees, pimpelmees, buidelmees, putter, grote lijster, beflijster, holenduif en rietgors worden elk jaar gemeld. Tref je het en waait de wind uit het oosten, dan sta je verstelt van de aantallen die voorbij komen. Natuurlijk volgen roofvogels als sperwer, havik, smelleken en slechtvalk de sliert aan zangvogels.
Beginnende vogelaars raad ik aan deze telpost te bezoeken als er een telling plaats vindt. De echte ‘cracks’ zijn dan aanwezig en die beschikken over fenomenale gaven om vogels die soms hoog over komen vliegen te herkennen. Eén miniem piepje is voor hen vaak voldoende om een soort te herkennen. Kijk bijvoorbeeld op de site van de Vogelwacht Schouwen-Duiveland. De trekpost vind je bij de rotonde aan het eind van de Kraaijensteinweg Burgh-Haamstede. Waarom de trap onder sportvissers de naam ‘Trap van de duizend zuchten’ heeft, ontdek je vanzelf. Ik raad je aan om de trap met lichte bepakking te beklimmen. En ben je hier toch, dan ga je natuurlijk ook naar de Brouwersdam waar je getuige kunt zijn van de zeetrek.
#3. Maasvlakte
De Maasvlakte, en vooral het nieuwe deel, MVII, steekt kilometers ver de Noordzee in. Trekvogels die de kust volgen steken bij Hoek van Holland de Waterweg over en ploffen zo neer op de haventerreinen. Ik schreef vorig jaar al een uitgebreid artikel over de hotspots op de Maasvlakte. Ik verzeker je: ondanks de aanwezigheid van bedrijven, fabrieken en energiecentrales is de Maasvlakte een reuzehotspots om de najaarstrek te volgen. Ieder jaar worden soorten als sneeuwgors, draaihals, goudhaantje, tapuit, spotvogel, bonte vliegenvanger, kleine vliegenvanger en smelleken gemeld. Maar elk jaar worden ook echt zeldzame soorten gezien als ortolaan of sperwergrasmus. De Westplaat is een van de beste locaties in Nederland om in september de visarend te zien. Soms zie je op de palen voor de kust wel drie exemplaren zitten.
Ook op zee wordt de najaarstrek hier gevolgd. In de duinen bevindt zich een trekpost. Zeevogels als grote stern, grote jager, middelste jager, kleine jager, roodkeelduiker, parelduiker, zeekoet, alk, middelste zaagbek, eidereend, rotgans, zwarte zee-eend, vaal stormvogelje, Jan van Gent en drieteenstrandloper zijn hier heel gewoon. Neem wel een telescoop mee, want de zeetrek vindt op behoorlijke afstand van het duin plaats. En denk aan je kleding, het kan ronduit guur zijn op dat hoge duin!
#4. Zuidpier van IJmuiden
Ook de op de Zuidpier van IJmuiden kan het ronduit guur zijn. Het waait er altijd en staat er een stevige westenwind, wees dan ook beducht voor opspattend zeewater. Staat er trouwens een te stevige wind, dan wordt de Zuidpier afgesloten voor fietsers en voetgangers. Lees in mijn artikel hoe je kunt checken of de Zuidpier toegankelijk is.
Evenals de Maasvlakte, steekt de Zuidpier kilometers de zee in. Drie kilometer om precies te zijn. Hier zijn het vooral de zeevogels die de aandacht trekken. Vanaf september trekken hier soorten voorbij als visdiefje, dwergstern, grote stern, lepelaar, kanoet, rosse grutto, Jan van Gent, zwarte zee-eend, roodkeelduiker, parelduiker, zeekoet en grote jager. Je kunt hier trouwens ook elk jaar de grote en kleine burgemeester zien. Toch kun je in september op de Zuidpier ook de najaarstrek van zangvogels volgen. Tapuit, goudhaantje, oeverpieper, grote gele kwikstaart, witte kwikstaart en sperwer laten zich hier dan zien.
#5. Bloemendaal aan Zee
De zeevogeltelpost Bloemendaal aan Zee ontdekte ik tijdens het lezen van het fraaie boek Natuur in Nederland van Frank Berendse. Je kunt hier de vogeltrek in het voor- en najaar volgen. In het voorjaar maak je kans op grote groepen rosse grutto’s en Noordse sterns die voorbij vliegen op weg naar het noorden. In het najaar kun je tijdens of vlak na een harde westenwind Noordse stormvogels en Noordse pijlstormvogels zien. In de winter zie je er zwarte zee-eenden, drieteenstrandlopers, zeekoeten en alken.
#6. Breskens
De trektelpost in Breskens dankt zijn faam aan de vogeltrek in het voorjaar. De post staat precies op het punt waar de trekvogels de Westerschelde oversteken. Grote groepen gierzwaluwen kun je hier zien. Vrijwel elk jaar worden er morinelplevieren gezien. En wat te denken van de groep vale gieren die vorig jaar via Breskens het Nederlands grondgebied binnen kwam vliegen? Jammer genoeg is Breskens voor veel Nederlanders een flink eind rijden. Maar in de periode april-mei is de vogeltrek hier ter plekke een waar fenomeen. Er is zelfs een boek geschreven over de trektelpost in Breskens: Tien miljoen vogels in tienduizend uren door Peter Meininger, voor veel Zeeuwse vogelaars vast geen onbekende.
#7. Landje van Geijsel
Het Landje van Geijsel dankt zijn faam aan de enorme groepen grutto’s die er in het vroege voorjaar neerstrijken na een lange reis uit het zuiden. Hier kun je de vogeltrek van onze nationale vogel bewonderen. Het Landje van Geijsel ligt bij Ouderkerk aan de Amstel.
#8. De Gorzen van Ridderkerk
Dit is een van de meest bijzondere plekken om de vogeltrek te volgen. En wel speciaal voor één soort: de purperreiger. De purperreiger trekt tussen begin augustus en oktober naar zuidelijke streken. En vanaf het verhoogde uitkijkpunt bij de Gorzen van Ridderkerk kun je de purperreigers van Kinderdijk uitzwaaien. Jaarlijks trekken tussen de 330 en 760 Purperreigers over de Gorzen, las ik ergens.
#9. Het strand ten noorden van Nes
Wie over enige topografische kennis beschikt, weet over welke locatie ik het heb: het noordelijke strand op Ameland, ten noorden van het dorpje Nes. Hier kun je op een goede dag in de periode september tot en met oktober echt vuurwerk verwachten. Grauwe pijlstormvogels, kleinste, kleine, middelste en grote jager, ijsduiker, vaal stormvogeltje, het komt allemaal langs(vliegen). De najaarstrek is echt een heel goede reden om een weekendje of midweek Ameland te boeken. Lees hier meer informatie over vogels kijken op Ameland.
#10. Zuid-Limburg
Nóg een locatie waar je speciaal voor die ene trekvogel naar toe zou moeten: Zuid-Limburg. En met die ene soort bedoel ik natuurlijk de kraanvogels. Zowel tijdens de najaars- als de voorjaarstrek kun je in het zuidelijkste puntje van Nederland kraanvogels over zien en horen vliegen. Nog zuidelijker kan natuurlijk ook, namelijk België in. Je moet een beetje geluk hebben met de wind (wind uit het oosten is het beste), maar kraanvogels zien is echt een belevenis.
Boek een vogelreis om de vogeltrek van nabij mee te maken
Eén van de beste manieren om de vogeltrek in Europa mee te maken is om een geheel verzorgde reis te boeken. In voor- en najaar worden diverse reizen aangeboden naar regio’s waar de trek het meest spectaculair is. Uit het aanbod van SNP Natuurreizen noem ik de volgende reizen:
De najaarstrek in Portugal.
De voorjaarstrek op Cyprus.
De najaarstrek bij Gibraltar.
De voorjaarstrek in Marokko.
Mijn tips voor natuurbeleving en vogels kijken
Met deze tips beleef je de natuur nog intenser en komen de vogels letterlijk dichterbij:
De beste verrekijkers om vogels te kijken
(voor elk budget de drie beste opties)
Een vakantiehuisje midden in de natuur
(héél véél keuze, in heel Europa)
De mooiste reizen naar de natuur
(voor het hele gezin, voor de vogelaar, voor de wandelaar, enzovoorts)
De beste vogelgebieden van Nederland
(per provincie gesorteerd)
Tips om vogels naar je tuin te lokken
(lees hier mijn tips om spechten, mezen en roofvogels naar je tuin te lokken)
De beste vogelgidsen
(mijn persoonlijke top tien)