Recensie: Het verborgen leven van bomen, Peter Wohlleben

Wist je dat bomen pijn kunnen lijden, een geheugen hebben en dat bomenouders met hun kinderen samenleven? Bomen hebben kortom een ‘sociaal leven’. Het zijn ontdekkingen waar veel mensen zich over zullen verbazen, en terecht.  Die verbazing overviel zelfs de ervaren Duitse boswachter Peter Wohlleben toen hij zich ging verdiepen in de wonderlijke wereld van bomen en bossen. Hij schreef een fascinerend boek over zijn ontdekkingen: Het verborgen leven van bomen. Na het lezen van dit bijzondere boek kijk ook ik met heel andere ogen naar bomen en bossen.

‘Bomen hebben een sociaal leven.’ Het klinkt misschien wat zweverig in de oren. Maar dat is het allerminst. Toen Peter Wohlleben in een van ‘zijn’ oude beukenreservaten op een eeuwenoude knoest stuitte, ontdekte hij dat die knoest nog leefde. En dat was zo goed als onmogelijk. Een knoest zonder bladeren is niet levensvatbaar, is de gangbare opvatting. Maar ja, de reusachtige, eeuwenoude boomstronk bevatte toch echt groene en dus levende cellen! Wat bleek? De knoest kreeg burenhulp. De volgroeide beuken om de knoest heen pompten via de wortels een suikeroplossing naar hem toe om hem in leven te houden. Wetenschappers ontdekten dat in een gezond bos burenhulp bij nood de regel is en dat bossen in wezen vergelijkbaar zijn met mierenhopen. Waarom zouden bomen zo sociaal zijn? Peter Wohlleben heeft daar maar één antwoord op: samen sta je sterker. Elke boom is waardevol voor de gemeenschap en verdient het om zo lang mogelijk behouden te blijven.

het verborgen leven van bomen

Nog zo iets wonderlijks: bomen kunnen met elkaar communiceren. In Afrika vreten giraffes van een bepaalde soort acacia, maar die bomen zijn van die vreterij bepaald niet gediend. Geef ze eens ongelijk! Om de giraffes het grazen te ontmoedigen pompen de acacia’s gifstoffen naar de bladeren zodra ze aangevreten worden, waarop de giraffes vervolgens naar een volgende boom trekken. Maar nooit de dichtstbijzijnde! Waarom niet? De aangevreten acacia’s scheiden een soort van gas uit waarmee soortgenoten gewaarschuwd worden zodat die zich alvast op de ‘aanval’ van giraffes kunnen voorbereiden door preventief gas in de bladeren te pompen. Wonderlijk? Jawel, maar niet nieuw, want dat bomen communiceren door middel van geursporen weten we allemaal. Veel bomen lokken immers met geur nuttige insecten naar zich toe voor de bestuiving. Maar nu hebben Australische wetenschappers ontdekt dat gras haar wortels laat knakken met een bepaalde frequentie. Nog wonderlijker is het vervolg: andere zaailingen reageren op dit geluid. Zodra dit geluid hoorbaar werd, oriënteerden de punten van wortels zich die kant op. Hoe zouden ze anders dat geluid herkennen? Diezelfde Australische wetenschappers ontdekten dat een tropische halfstruik in het laboratorium reageerde op waterdruppels. In het begin sloten de bladeren zich zodra er een druppel op viel. Na verloop van tijd leerden de struiken dat de druppels geen gevaar opleveren en hielden ze hun bladeren open als er een druppel op viel. Zelfs na weken zonder tests onthielden de struiken dit. Dat impliceert ook dat planten en bomen over een geheugen beschikken.

Nog een prachtige ontdekking uit Het verborgen leven van bomen: jonge beukenboompjes groeien ontzettend langzaam, omdat de kroon van de moederboom meer dan negentig procent van het licht wegneemt. Je zou zeggen: dat is bijzonder ongunstig voor de jonge boompjes. Het tegendeel is waar. De jonge boompjes groeien langzaam en hierdoor blijven ze jarenlang buigzaam en dus bestand tegen harde stormwinden. Jong hout is ook veel beter bestand tegen schimmels en aanvallen van insecten, dus ook een reden om lang jong te blijven. De jonge boompjes moeten soms meer dan tweehonderd jaar wachten tot er een boom omvalt en er voldoende licht is om omhoog te schieten. Dat doen ze dan ook prompt en razendsnel! Staan die bomenkinderen dan tweehonderd jaar lang in het schemerdonker te verhongeren? Dat is absoluut niet het geval. De moederbomen nemen via de wortels contact op met de jonge boompjes en geven hun suiker en andere voedingsstoffen door. Als hiermee niet bewezen is dat het bos een sociaal complex is…

Vooruit dan, nog één verbazingwekkende ontdekking uit Het verborgen leven van bomen: bomen hebben een tijdgevoel. Elke herfst laten loofbomen in onze contreien hun bladeren vallen en elk voorjaar bot het loof weer uit. Dat heeft te maken met de temperatuur, maar ook met de daglengte. Zo gaan beuken in het voorjaar pas van start met het laten groeien van loof zodra het elke dag minstens dertien uur licht is. Ook hier moet een soort van brein worden verondersteld, want hoe onthouden bomen dit dan?

Genoeg wonderlijke ontdekkingen gedeeld uit Het verborgen leven van bomen van boswachter Peter Wohlleben. Maar ik verzeker je: wat ik hier heb opgediept is nog geen tien procent. Elk hoofdstuk is een openbaring.

Toch ook nog een tip van Peter Wohlleben over het ‘onderhoud’ van bomen: Wohlleben laat niet na te benadrukken dat bomen bijzonder vatbaar zijn voor schimmels en aanvallen van insecten. Al binnen een paar minuten na het afzagen of afbreken van een tak wordt de wond al geïnfecteerd door schimmels. Schimmels die vaak tientallen jaren blijven woekeren en hun verwoestende werk kunnen doen. Met als gevolg dat een boom na tientallen jaren de strijd opgeeft. Nu denk je: tientallen jaren, het zal mijn tijd wel duren. Besef dan dat veel bomen na honderd jaar nog altijd in de kleuterfase verkeren. Dat vind ik ook een eye-opener: een boomsoort als de beuk ontwikkelt zich zo langzaam dat hij vaak pas na een paar honderd jaar volwassen is. Zo min mogelijk zagen en hakken dus.

Ik vind Het verborgen leven van bomen een van de meest vernieuwende natuurboeken die ik heb gelezen, zo niet het méést vernieuwende natuurboek. Bossen blijken zeer bijzondere en rijke gemeenschappen. De ontdekkingen van Peter Wohlleben hebben bovendien nogal wat gevolgen, vind ik. Als bomen een sociaal leven hebben (en ik vind dat Wohlleben dat op overtuigende wijze aantoont) dan betekent dat dat bossen met recht sociale stelsels genoemd mogen worden. Sociale stelsels die in zichzelf al belangrijk genoeg zijn (en uniek!), maar voor ons mensen zelfs van levensbelang! Zonder bossen zou het vanaf een zeshonderd kilometer vanaf de zeekusten kurk- en kurkdroog zijn en zou menselijke bewoning zo ongeveer onmogelijk zijn. Maar de bossen brengen de regenwolken diep de continenten in. Dat is maar één reden om zuinig te zijn op de bossen wereldwijd, maar er zijn er talloze op te noemen. Ik zou zeggen: lees het boek.

Tenslotte: alsof het zo heeft moeten zijn. Ik sla vandaag de krant open en lees een artikel over een beukenbos vlakbij Berlijn. Het is niet het bos dat Peter Wohlleben beheert. Maar het is wel een oerbos in ontwikkeling: het Buchenwald Grumsin. In dit reservaat mag geen boom meer door menselijke hand worden geveld, precies het bosbeheer dat Wohlleben voorstaat. Overal klinkt het geklop van spechten, en hoge schreeuwen: kraanvogels. Het bos ontwikkelt zich precies zoals Peter Wohllebben beschrijft, en dat maakt zijn boek nog overtuigender. Ik lees in dat krantenartikel ook dat niet veel zo bepalend is geweest voor het zelfbeeld van de Duitsers als het bos. Wie Duitsland wil leren kennen, moet naar hun bos. Geen wonder dat Het verborgen leven van bomen in Duitsland zo’n enorme bestseller is (er zijn er al meer dan 400.000 exemplaren verkocht). Dat zal vast ook komen doordat Het leven van bomen leest als een roman. Het is bovendien geschreven in een persoonlijke en heel betrokken stijl. Je leest het in één adem uit.

Iedereen die iets met bossen heeft (en wie maakt er nu niet graag een boswandeling): lees dit boek. Ik verzeker je dat je na het lezen van de laatste bladzijde met nieuwe ogen naar bomen kijkt en door onze bossen wandelt. Lees, en verwonder je over het leven van onze bomen!

Het verborgen leven van bomen / Peter Wohlleben / LeV Boeken / als hardcover en als e-book